ره‌نگڤه‌دانا رویدانێن سالا 1925- 1926 ێ ل ده‌ڤه‌را گویان د روژنامه‌گه‌ریا كوردى دا:(ژیانه‌وه‌، ژیان) نموونه‌

المؤلفون

  • Khalil M. Othman كلية علوم الانسانية, قسم التاريخ. جامعة دهوك, دهوك، كوردستان - العراق

DOI:

https://doi.org/10.25007/ajnu.v6n2a66

الكلمات المفتاحية:

ده‌ڤه‌را گویان، ژیانه‌وه‌، ژیان، مێژوو

الملخص

سه‌ره‌راى ئه‌ڤێ چه‌ندێ كو رویدانێن ده‌ڤه‌را گویان یێن سالا1925-1926ێ،كارتێكرنه‌كا مه‌زن كریه‌ ل سه‌ر  هه‌لویستێ كومه‌لا گه‌لان سه‌باره‌ت بریاردان ل دوور چاره‌نڤیسێ ویلایه‌تا میسل و ئێكلاكرنا ئه‌ڤێ دوسیێ دبه‌رژه‌وه‌ندییا شاهنشیناعیراقێ دا، لاوازكرنا هه‌لویست و گروڤه‌یێن توركیا ل هه‌مبه‌ر هه‌ڤركا وێ (بریتانیا)، لێ ئه‌ڤ رویدانه‌ نه‌هاتینه‌ توماركرن د ژێده‌رێن مێژوویى دا،هه‌روه‌سا چ گرنگى ژ لایێ مێژوونڤیسێن وى سه‌رده‌مى پێ نه‌هاتییه‌ دان، ئه‌ڤ  رویدانه‌ نه‌ بووینه‌ پشكه‌ك ژ دیروكا توماركریا ملله‌تێ كورد دڤێ قوناغێ دا.

ل ڤێره‌ گرنكییا روژنامه‌گه‌ریێ ده‌ردكه‌ڤیت كو زوربه‌یا جاران بویه‌ گه‌نجینه‌یا پاراستنا رویدانێن مێژوویى، و دبنه‌ ژێده‌رێن ره‌سه‌ن بو ده‌رخستنا راستیان ،نه‌ خاسمه‌ كو ژێده‌رێن دیتر بێده‌نك ماینه‌ ل هه‌مبه‌ر  توماركرنا ئه‌ڤان رویدانێن ل ده‌ڤه‌را گویان رویدایین، دڤى بوارى دا روژنامه‌یا (ژیانه‌وه‌، ژیان)، تاكه‌ ژێده‌رێن توماركرنا رویدان و به‌لاڤه‌كرنا به‌لگه‌نامه‌و راپورتێن ده‌گمه‌نن ل دور چه‌وانییا ئه‌نجامدانا كوشتارێن سالا 1925-1926ێ ل دژى مه‌سیحى و كوردێن گویان ،ب توببارانكرنا ده‌ڤه‌رێ وگرتنا خه‌لكێ سڤیل و ب رێڤه‌برنا دادگه‌هێن له‌شكه‌رى و ئه‌نجامدانا سێداره‌دانێن ب كوم و ڤه‌گوهاستنا ب زوورى دژى خه‌لكێ ده‌ڤه‌را گویان د چارچوڤه‌یێ په‌یره‌وكرنا سیاسه‌تاپاككرنا ره‌گه‌زى و ئه‌نجامدانا كارێن هوڤانه‌ ل ده‌ڤه‌را گویان ژ لایێ حكومه‌تا توركیاڤه‌.

التنزيلات

بيانات التنزيل غير متوفرة بعد.

المراجع

په‌راوێز:
(1) بو پتر پێزانینا ل دور ئه‌ڤێ چه‌ندێ بنێره‌:. League of nation, question of the frontier between turkey and iraq report submitted to the council by the commission instituted by the resolution of sep., 30th, 1924.pp.18-85
(2) ارنولد تالبون ویلسون، بلاد مابین النهرین بین ولائین، ترجمه‌ فۆاد جمیل، (بغداد، 1969)،ج2،ص 48.
(3) عبدالمنعم الغلامی، پورتنا فی شمال العراق، (بغداد، 1966)،ص 66.
(4) المس بیل، فصول من تاریخ العراق القریب 1914-1920، ترجمه‌ جعفر الخیاگ، (بیروت، 1971)،ص194.
(5) قاسم خلف عاصی الجمیلی، العراق والحركه‌ الكمالیه‌ 1919-1923، اگروحه‌ دكتوراه مقدمه‌ الى مجلس كلیه‌ الاداب، جامعه‌ بغداد، 1990،ص ص 114-115.
(6) ده‌مێ حاكمێ بریتانى (بیرسون) سه‌ره‌دانا ده‌ڤه‌را زاخو كرى ل ئادارا 1919 ێ, داكو ل نێزیك ئاگه‌هدارببیت ل بارودوخێ ده‌ڤه‌رێ, ژ ئه‌گه‌رێ كێم شه‌هره‌زاهیا وى د تیتال و ره‌وشتێن عه‌شایرى دا و ره‌فتارێن وى به‌رامبه‌ر سه‌روك عه‌شیره‌تێن ده‌ڤه‌رێ, ئێك ژ سه‌روك عه‌شیره‌تێن گویان ب ناڤێ "حسو دینو" بیسه‌یه‌ك بو كوشتنا بیرسونى دانیه‌, و ل نێزیكى گوندێ بیجو یێ مه‌سیحى ژلایێ چه‌كدارێن وى ڤه‌ هاتیه‌ كوشتن, ودئه‌نجام دا ده‌ستهه‌لاتدارێن بریتانى گوندێن ده‌ڤه‌رێ ب توندى بومبه‌بارنكرینه‌, وبویه‌ ئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا چریسكا به‌رهنگاربوونا ده‌ستهه‌لاتداریا بریتانى ل ده‌ڤه‌را بادینان. بو پتر پێزانینا ل دور رویدانێن سالا 1919 ێ ل ده‌ڤه‌را بادینان بنێره‌: ولاس لیون, الكورد والعرب والبریگانیون, مژكرات ولاس لیون فی العراق 1918- 1944, مراجعه‌ وتقدیم د. فیلد هاوس, ترجمه‌ عماد جمیل مزوری, (دهوك, 2010), ص ص 116-120.
(7) عدنان زیان فرحان, السیاسه‌ البریگانیه‌ تجاه الاقلیات الدینیه‌ فی العراق 1914- 1941, اگروحه‌ دكتوراه مقدمه‌ الى مجلس كلیه‌ الاداب, جامعه‌ دهوك, 2009, ص ص 61-106.
(8) المس بیل, المصدر السابق, ص194.
(9) فازل حسین،مشكله‌ الموصل، (دراسه‌ فی الدبلوماسیه‌ العراقیه‌– الانكلیزیه‌ – التركیه‌ وفی الرأی العام)، (بغداد، 1952)،ص 133.
(10) league of nation, question…, p.p. 15-85.
(11) جرجیس فتح الله، یقچه‌ الكرد: تاریخ سیاسى 1900-1925 (وهی یتناول النزاع على جنوب كردستان امام عصبه‌ الامم مع الوپائق والمژكرات المتعلقه‌ به)، (اربیل، 2000)،ص ص 180-181.
(12) فاچل حسین, المصدر السابق, ص133.
(13) ل دور ئه‌ڤى بابه‌تى بنیره‌ ژماره‌یێن (6- 19- 25 -38- 43- 48- 52) ژ روژنامه‌یا ژیانه‌وه‌.
(14) روژنامه‌یه‌كا سیاسى ئه‌ده‌بى جڤاكى یه‌،(54) ژماره‌ لێ ده‌رچوینه‌،ژماره‌(1)ل 18ى ئه‌یلولا1924ێ،دوماهیك ژماره‌ ل كانوونا دووێ1926، جهێ سه‌رسورمانێیه‌ كو ده‌سته‌یا روژنامه‌یێ وه‌ك ته‌مام كه‌را روژنامه‌یا ئومیدى ئیستقلال ل قه‌له‌م دایه‌.بو بتر پێزانینا بنێره‌:فاروق عه‌لى عومه‌ر،روژنامه‌گه‌رى كوردى له‌ عیراقدا،به‌راییه‌كان1914-1939،وه‌رگێرانى گارق كاریزى،(هه‌ولێر،2001)،ل 120.
(15) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (42), 1 تشرین اول 1925, ل2.
(16) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (6), 2 تشرین اول 1924, ل3.
(17) ناڤێ ئه‌وى سه‌ركرده‌یێ روحى نه‌هاتییه‌ ئاشكراكرن ژلایێ روژنامه‌یێ ڤه‌،بو پتر پێزانینا بنیره‌:ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (29), 1 تموز 1925, ل1.
(18) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (42), 1 تشرین اول 1925, ل3.
(19) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (25), 30 نیسان 1925, ل3.
(20) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (19), 2 مارت 1925, ل ل 3 -4.
(21) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (29), 1 تموز 1925, ل ل 2- 3.
(22) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (38), 3 ایلول 1925, ل ل 2- 3.
(23) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (43), 8 تشرین اول 1925, ل3.
(24) هه‌مان ژێده‌ر, ل3.
(25) هه‌مان ژێده‌ر,ل3.
(26) ئێریك دروموند(1876،1951)،ده‌رچویێ كولیژا ئیتونه‌ یا بریتانى، بوویه‌ سكرتێرێ وه‌زاره‌تا ده‌رڤه‌ یا بریتانى ل سالا1915-1916،پشكدارى د كونگره‌یێ ئاشتى یێ پاریسێ دا كریه‌،بویه‌ سكرتیرێ گشتى یێ كومه‌لا گه‌لان ل سالا 1920ێ و ل سالا 1933ێ كارێ خو وه‌ك سكرتێرێ گشتى ب دوماهیك ئینایه‌ ،و پاشان بویه‌ بالیوزێ بریتانیا ل ئیتالیا1933ێ.بو پتر پێزانینا بنیًره‌aracel julia p. Gelardi,ser eric drummondbritaints ambassadorto italy, and british foreign policy during theitalo-abyssinian crisis of 1935-1936,(floridainternational university,1982).
(27) نوینه‌رێ توركیا ژلایێ خوڤه‌ دیاركریه‌ كو حكوومه‌تا وولاتێ وى دژى مه‌سیحیا نینه‌, بولكو دژى ئه‌و كه‌سانێن كا ژبو به‌رژه‌وه‌ندیێن ده‌وله‌تێن بیانى دكه‌ن دناڤ ئاخا توركیا دا, وئه‌ڤ كه‌سانه‌ ژ ترسا سزایا خیانه‌تا وه‌لاتى ده‌ڤه‌رێن خو بجه هێلایه‌ وبه‌رف لایه‌نگرێن خو ل باشوورێ هێلا بروكسل هاتینه‌. بو پتر پێزانینا بنیره‌: فاچل حسین, المصدر السابق, ص ص 133-136.
(28) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (43), 8 تشرین اول 1925, ل3.
(29) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (45), 22 تشرین اول 1925, ل2.
(30) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (48), 12 تشرین پانی 1925, ل3.
(31) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (50), 22 تشرین پانی 1925, ل3.
(32) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (51), 3 كانون اول 1925, ل3.
(33) ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (52), 10 كانون اول 1925, ل3.
(34) هه‌مان ژێده‌ر, ل3.
(35) هه‌مان ژێده‌ر,ل3.
(36) ژیان (روژنامه‌), ژماره‌ (6), 25 شباگ 1926, ل4.
(37) ژیان (روژنامه‌), ژماره‌ (15), 6 مایس 1926, ل3.
(38) ژیان (روژنامه‌), ژماره‌ (15), 6 مایس 1926, ل3.
(39) هه‌مان ژێده‌ر, ل3.
(40) ژیان (روژنامه‌), ژماره‌ (20), 10 حزیران 1926, ل2.
(41) زاركرمانجى:گوڤاره‌كا جڤاكى و ئه‌ده‌بى و مێژوویى و هونه‌رى بوویه‌،(24)هژمار لێده‌رچووینه‌،ژماره‌(1) ل 25ى ئایارا1925،دوماهیك ژماره‌ ل 23ى تیرمه‌ها1932ێ. بو پتر پێزانینا بنێره‌:زاركرمانجى25-5-1925/23-7-1932،یه‌كه‌مین گوڤارى كوردى شارى ره‌واندز،ئاماده‌كرن و پێشه‌كى:كوردستان موكریانى،(هه‌ولێر،2002).
(42) زار كرمانجى (گوڤار), ژماره‌ (1), 12 ژی القعده‌ الحرام 1344, ل ل 7-10.
(43) عبدالرزاق الحسنی ،تاریخ العراق السیاسی الحدیپ، (بیروت، 1983)،ص ص 105-108.
(44) المعاهده‌ العراقیه‌ – الانكلیزیه‌ – التركیه‌ المنعقده‌ فی أنقره‌ 5 حزیران سنه‌ 1926، (مگبعه‌ الحكومه‌، بغداد، 1941)،ص ص 1-8.
(45) روبرت اولسن, المساله‌ الكردیه‌ فی العلاقات التركیه‌ الأیرانیه‌،ترجمه‌ محمد احسان،(اربیل،2002)، ص ص 61-70.
(46) فاچل حسین, المصدر السابق, ص ص 133-134.
(47) بو نموونه‌ بنێره‌: ژماره‌ (15- 21- 22- 23- 34- 59- 60) ژ روژنامه‌یا "ژیان".
لیستا ژیده‌ران:
ئێك:به‌لگه‌نامه‌یین كومه‌لا گه‌لان
League of nation, question of the frontier between turkey and iraq report submitted to the council by the commission instituted by the resolution of sep., 30th, 1924.
دوو:نامه‌یێن زانكویێ یێن نه‌به‌لاڤه‌كرى
أ:تێزێن دكتورایێ
1- عدنان زیان فرحان, السیاسه‌ البریگانیه‌ تجاه الاقلیات الدینیه‌ فی العراق 1914- 1941, اگروحه‌ دكتوراه مقدمه‌ الى مجلس كلیه‌ الاداب, جامعه‌ دهوك, 2009.
2- قاسم خلف عاصی الجمیلی، العراق والحركه‌ الكمالیه‌ 1919-1923، اگروحه‌ دكتوراه مقدمه‌ الى مجلس كلیه‌ الاداب، جامعه‌ بغداد، 1990.
سێ: په‌رتوكێن عه‌ره‌بى و وه‌رگێرایى
1- ارنولد تالبون ویلسون، بلاد مابین النهرین بین ولائین، ترجمه‌ فۆاد جمیل، (بغداد، 1969).
2- جرجیس فتح الله، یقچه‌ الكرد: تاریخ سیاسى 1900-1925 وهی یتناول النزاع على جنوب كردستان امام عصبه‌ الامم مع الوپائق والمژكرات المتعلقه‌ به، (اربیل، 2000).
3- روبرت اولسن, المساله‌ الكردیه‌ فی العلاقات التركیه‌ الأیرانیه‌،ترجمه‌ محمد احسان،(اربیل،2002).
4- عبدالرزاق الحسنی ،تاریخ العراق السیاسی الحدیپ، (بیروت، 1983)،ص ص 105-108.
5- المعاهده‌ العراقیه‌ – الانكلیزیه‌ – التركیه‌ المنعقده‌ فی أنقره‌ 5 حزیران سنه‌ 1926، (مگبعه‌ الحكومه‌، بغداد، 1941).
6- عبدالمنعم الغلامی، پورتنا فی شمال العراق، (بغداد، 1966).
7- فاچل حسین،مشكله‌ الموصل، دراسه‌ فی الدبلوماسیه‌ العراقیه‌ – الانكلیزیه‌ – التركیه‌ وفی الرأی العام، (بغداد، 1952).
8- المس بیل، فصول من تاریخ العراق القریب 1914-1920، ترجمه‌ جعفر الخیاگ، (بیروت، 1971).
9- ولاس لیون, الكورد والعرب والبریگانیون, مژكرات ولاس لیون فی العراق 1918- 1944, مراجعه‌ وتقدیم د. فیلد هاوس, ترجمه‌ عماد جمیل مزوری, (دهوك, 2010).
چار:روژنامه‌و گوڤارێن د وماوه‌یێ ڤه‌كولینێ دا
1-زار كرمانجى (گوڤار), ژماره‌ (1), 12 ژی القعده‌ الحرام 1344.
2- ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (6), 2 تشرین اول 1924.
3-ژیان (روژنامه‌), ژماره‌ (15), 6 مایس 1926.
4- ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (19), 2 مارت 1925.
5- ژیان (روژنامه‌), ژماره‌ (20), 10 حزیران 1926.
6- ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (25), 30 نیسان 1925.
7- ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (29), 1 تموز 1925.
8- ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (38), 3 ایلول 1925.
9-ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (42), 1 تشرین اول 1925.
10- ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (43), 8 تشرین اول 1925.
11- ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (45), 22 تشرین اول 1925.
12- ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (48), 12 تشرین پانی 1925.
13- ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (50), 22 تشرین پانی 1925.
14- ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (51), 3 كانون اول 1925.
15- ژیانه‌وه‌ (روژنامه‌), ژماره‌ (52), 10 كانون اول 1925.

التنزيلات

منشور

2017-06-26

كيفية الاقتباس

Othman, K. M. (2017). ره‌نگڤه‌دانا رویدانێن سالا 1925- 1926 ێ ل ده‌ڤه‌را گویان د روژنامه‌گه‌ریا كوردى دا:(ژیانه‌وه‌، ژیان) نموونه‌. المجلة الأكاديمية لجامعة نوروز, 6(2), 423–429. https://doi.org/10.25007/ajnu.v6n2a66

إصدار

القسم

مقالات