The role of Kurdish women in the political process in Iraq 1921 - 1991
DOI:
https://doi.org/10.25007/ajnu.v13n2a1459Abstract
Iraq and Southern Kurdistan witnessed between the years (1921 - 1991) many political events that had a great impact on every member of the Kurdish society, and these events also affected the Kurdish woman as an important element in society. At the beginning of the establishment of the Iraqi state in 1921, women were not Any role mentioned until the year 1930, when it witnessed the establishment of the first women’s association in the name of (Kurdish Women’s Association) by (Hafsa Khan Al-Naqib) and a number of women. In education and opening schools in the Kurdish regions. After the revolution of July 14, 1958, Iraqi women in general and Kurdish women in particular had an opportunity to establish their existence, but due to the political situation this period did not last long, and after the outbreak of the September 1961 revolution, events escalated and the Kurdish woman was forced to struggle side by side with her father, brothers, husband and children. Directly or indirectly, until the period of the March 6, 1975 agreement, when Kurdish women were able to work in the secret organizations of political parties, Just as the Kurdish woman had a share of the victims of the Anfal campaigns and the chemical bombardment of the city of Halabja, these events greatly affected the Kurdish woman and she faced a lot of injustice, tyranny and difficult conditions, and she struggled for freedom and her national rights.
Downloads
References
ئێك: بەلگەنامە
أ - بەلگەنامێن نەبەلاڤكری
ئەرشیفی دەستەی ئەنسكلوپیدیا، فایلی ژمارە (CH-127)، دەقی چاوپێكەوتن لە گەڵ شەونم نەجمەدین عەلی لە لایەن یادگار مەحمود نەسرۆلڵا، هەولێر، 15/ 8/ 2017.
ب - بەلگەنامێن بەلاڤكری
ئەرشیفی دەستەی ئەنسكلوپیدیا، فایلی ژمارە (AJ-56)، قوربانیانی بوردوومانی چەكی كیمیایی شێخ وەسان و مەلەكان، 1987 لە ئەرشیفی مەكتەبی سیاسی، لە فایلی شەهیدان ژمارە (2) وەرگیراوە.
ئەرشیفی دەستەی ئەنسكلوپیدیا، فایلی ژمارە(AF33)، هونەر نەوزاد (كۆتاك): لەیلا قاسم تەمەنێكی بچووك و مێژوویەكی گەورە (1950 – 1974)، پیرمام، 2011.
ئەرشیفی دەستەی ئەنسكلوپیدیا، فایلی ژمارە (AJ-420)، رۆلی ئافرەت لە قوناغی پێشمەرگایەتیدا، لە نووسینی سەفەر كەریم هاواری، لە لایەن سەفەر كەریم هاواری پێشكەش كراوە.
ئەرشیفی دەستەی ئەنسكلوپیدیا، فایلی ژمارە (CH07)، دەقی چاوپێكەوتن لە گەل وەزیرە پیرداود لە لایەن فوئاد رەوەند، پیرمام، 14/ 3/ 2014.
بەرنامە و پەیرەوی ناوخۆیی كومەڵەی ئافرەتانی كوردستان (2007): عیراق، كونگرەی چوارەم، تشرینی دووەم.
دوو: پەرتووك
أ – ب زمانێ كوردی
ئیسماعیل، سەلام حەوێز (2011): كوردستانی باشور لە شۆڕشی چەكدارییەوە بۆ راپەڕینی ئازاری نەوەدویەك، چاپی یەكەم، چاپخانەی ئازادی، هەولێر.
بەربیری، عەبدوللا (2006): رێكەفتنێن گرێدای كوردا ب درێژاهیا دیروكێ، دهۆك.
بەرواری، هیڤی (2008) كەسایەتیا ژنێ د دیرۆكێدا، چاپا ئێكێ، چاپخانا حەجی هاشم، هەولێر.
توفیق، بەیان (2001): چرای ئافرەت، بەرگی یەكەم، چاپخانەی وەزارەتی رەوشەنبیری، سۆران.
الجباری، عبدالجبار محمد (1969): ئافرەتە ناودارەكانی كورد، وەزارەتی كاروباری شیمال، سلێمانی.
حەفید زادە، درەخشان شێخ جەلال (2010): كورتەیەك لە بزوتنەوەی رزگاریخوازی ئافرەتانی كوردستان و هەندێ لە بیرەوەرییەكانم، چاپی یەكەم، چاپخانەی شڤان، سلێمانی.
دزەیی، یوسف (2001): ئەنفال كارەسات و ئەنجام و رەهەندەكانی، چاپی یەكەم، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، هەولێر.
ژاژۆكی، سەفەر یوسف میرخان (2014): ئافرەت و تێكوشانی بەشێك لە سەروەرییەكانی خەباتی پێشمەرگایەتی، چاپی یەكەم، هەولێر.
ردێنی، وەصفی حسن (2006): گوشتارا گوندێ دەكان ل تەباخا 1969ێ، چاپا ئێكێ، چاپخانا زانا، دهۆك.
ڕۆستم، نیسان حسن (2017): كورد و دەسەڵاتەیەك لە دوای یەكەكانی عێراق 1916 – 1968، چاپخانەی گەنج، سلێمانی.
سەرنی، هوژین مسعود (2018): شورەشا ئیلونێ ل دەڤەرا بەهدینان، چاپا ئێكێ، سەنتەرێ زاخۆ بۆ ڤەكۆلینێن كوردی، زاخو.
عەبدول، نوخشە (2007): ڕۆلی ژن لە ژیانی كومەلایەتی و سیاسی باشوری كوردستان، چاپی یەكەم، چاپخانەی روون، سلێمانی.
عەبدول، هێمن باقر و عەبدوللا، بەرهەم عومەر (2004): ئەنفالی سێ و كاریگەرییە كۆمەلاییەتیەكانی لە سەر ژنی پاشماوەی ئەنفال، چاپی یەكەم، چاپخانەی نەوار، سلێمانی.
عوسمان، نەرمین (2020): گوڵدانی ژن، چاپی یەكەم، چاپخانەی كارۆ، سلێمانی.
قەرەداغی، مەهاباد (2006): شەرەفنامە شەرەف كۆدێكە بۆ كۆێلەكردنی ژن، چاپی یەكەم، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، هەولێر.
قەرەداغی، مەهاباد (2018): ئافرەتیزم، چاپی یەكەم، چاپخانەی شەهاب، هەولێر.
كوم، روهات ئالان (1995): ژنێن كورد، چاپا یەكەم، ستوكهوڵم.
مامە، سوزان (2002): ژن و گەڕان بە دوای ناسنامەدا، چاپخانەی وەزارەتی رەوشەنبیری، سلێمانی.
محەمەد، مراد حەكیم (2004): ئاكامە كۆمەلاییەتیەكانی راگواستنی كورد لە عیراق لە سەردەمی بەعسدا، لە بلاوكراوەكانی سەنتەری لێكۆلینەوە ستراتیجی كوردستان، سلێمانی.
مستەفا، زوزان ناسر (2013): ئوپەراسیونێن ئەنفالێ ل كوردستانێ دەرئەنجام و كاردانەڤە (23ی شوبات – 6ی ئەیلول 1988) ڤەكۆلینەكا مێژووییە، چاپخانەی حەجی هاشم، هەولێر.
منیر، رۆژین چلبی (2018): زاخۆ 14ی تیرمەها 1958 – 6ی ئادارا 1975 ڤەكۆلینەكا مێژوویی سیاسی، چاپا ئێكێ، سەنتەرێ زاخۆ بۆ ڤەكۆلینێن كوردی، زاخو.
نێروەی، عەلی تەتەر (2010): سیاسەتی حكومەتی عێراق لە كوردستان لە سایەی بەلگەنامە فەرمییەكاندا (1975 – 1991)، بەرگی یەكەم، چاپا ئێكێ، چاپخانا زانكۆیا دهۆك.
ب – ب زمانێ عەرەبی
بارزاني، مسعود (2002): البارزاني والحركة التحررية الكردية، ثورة ايلول 1961 – 1975، الجزء الثالث، أربيل.
البرزنجي، عبدالحميد علي (2007): دور ثورة أيلول 1961 – 1975 في حركة التغير الاجتماعي دراسة ميدانية في اقليم كوردستان – العراق، الطبعة الاولى، مطبعة حجي هاشم، أربيل.
الحسني، عبدالرزاق (2008): تاريخ العراق السياسي الحديث، الطبعة السابعة، دار الرافدين للطباعة والنشر والتوزيع، بيروت.
الزاخویی، سعید الحاج صدیق رزڤان (2009): زاخو الماضی والحاضر، الطبعة الاولی، مطبعة خانی، دهوك.
زهدي، خانم (2007): صفحات من تاريخ الحركة النسائية العراقية، شركة دار الرواد للطباعة والنشر، بغداد.
العبیدي، سلام فواز (2015): دهوك لمحات عن ماضیها وحاضرها، مطبعە خانی، دهوك.
ماكدول، ديفيد (2004): تاريخ الأكراد الحديث، ترجمة: راج آل محمد، بيروت.
ج – ب زمانێ ئنگلیزی
Nadie Sadig Al-Ali, Iraqi Women, Untold Stories from 1948 to the Present, zed books, London & New York, 2007
سێ: نامێن ئەكادیمی
أ – ب زمانێ كوردی
رەفیق، بەشدار عومەر (2012): ڕۆلی كومەلایەتی و سیاسی ژنی كورد لە باشوری كوردستاندا (1921 – 1958)، نامەی ماستەر، ڤاكولتی زانستە كومەلایەتی، زانكۆی كویە.
عبدالله، چرۆ خلیل (2013): تێروانینی كوردناسان بۆ ژنانی كورد لە سەدەی بیستەم دا، نامەی ماستەر، كولیجی زانستە مرۆڤاییەتیەكان، زانكۆی سلێمانی.
ب – ب زمانێ عەرەبی
صالح، صبيحة ابراهيم (2020): دور المرأة في الحياة السياسية والاجتماعية والثقافية في محافظة دهوك 1991 – 2003، رسالة ماجستير (غير منشورة)، كلية الأداب، جامعة الموصل.
چار: گوتار و ڤەكۆلینێن بەلاڤكری
أ – ب زمانێ كوردی
أمین، یوسف (تیرمەهـ 1999): لاپەرەیەكی مێژوویی لە ژیانی ئافرەتی ناوداری كورد (حەپسەخانی نەقیب)، گوڤاری رەنگین، ژمارە (136)، بەغداد.
دزەیی، شوان ئەحمەد حەمە ئەمین (بەهار 2008): مارگریتی پێشمەرگەم دیت، گوڤاری پەیامی ئەیلول، هژمار (3)، هەولێر.
رەسولی، ژیوار (ئایار 2012): رۆلی ئافرەت لە شورشی گولان، گوڤارا وێ، هژمار (50)، هەولێر.
عبدالله، فارس (گولان 1992): د بیرهاتنا لەیلایێ دا، گوڤارا مەتین، هژمار (8)، خۆلا سیێ، دهۆك.
عەبدوللا، فەهیم (نیسان 1997): حەلیما پشتگری نموونا قوربانیدانێ وەرغەركر، گوڤارا مەتین، هژمار (63)، خۆلا سیێ، دهۆك.
عەبدوللەتیف، ئاسۆ (نەوروز 2003): ژنانی هەلەبچە ناساندنێن لە تراژیدیا، گوڤاری شاووشكا، هژمار (7)، هەولێر.
مزیری، جوان (بهار 2005): ئافرەتەكا ئەنفالكری سەرهاتییا خۆ ڤەدگێریت، گوڤارا هێلین، هژمار (3).
ب – ب زمانێ عەرەبی
البصير، كامل حسين (2008): المرأة الكردستانية في التاريخ، مجلة 21 k، العدد (2 – 3)، السليمانية.
الربيعي، وسام صالح عبدالحسين والحسناوي أحمد هاشم جواد (2021): دور المرأة العراقية في منظمات المجتمع المدني، مجلة مركز بابل للدراسات الانسانية، المجلد (11)، العدد (2)، بابل.
پێنج: گوڤار و رۆژنامە
أ – گوڤار
گوڤاری تەوار، بەیاننامەی (ی. ژ. ك) بە بوونەوەی یادی هەلەبچەی شەهید، هژمار (1)، ئادار 1990.
گوڤاری تەواو، لە یادی 19 ساڵەی ڕاپەرینی قەلادزێ دا، هژمار (2)، سلێمانی، نیسان 2001.
گوڤاری دەنگی نوێ، مناچلە كردیە لا تنسی سامیە عبدالمجید تیلی، هژمارە (4)، هەولێر، ئایار 2004.
گوڤاری دەنگی ئافرەت، دایكی بزاڤ، لە ساڵیادی (26)ەمینی شەهیدبوونی شاری قەلادزێ (شاری شەهیدان) نازناوی بە دەستهێنا، هژمار (21)، هەولێر، مانگی شەشی 2000.
گوڤاری دەنگی ئافرەت، هژمار (23)، هەولێر، كانونی یەكەم 2000.
گوڤاری شاووشكا، شاووشكا لە هەلەبچە، هژمار (17)، هەولێر، بەهار 2006.
ب - رۆژنامە
ئەڤرۆ، هژمار (13)، 10/ 2/ 2013.
بۆتان، هژمار (13)، تەباخ 1991.
پەیمان، هژمار (110)، 28/ 5/ 1997؛
پەیمان، هژمار (291)، 6/ 12/ 2000.
پەیمان، هژمار (308)، 11/ 4/ 2001.
پەیمان، هژمار (299)، 11/ 12/ 2002.
ئەڤرۆ، هژمار (38)، 28/ 4/ 2004.
خەبات، هژمار (3816)، 5/ 7/ 2011.
گەل، ھژمارە (29)، نیسان 1988.
شەش: چاڤپێكەفتن
خالد، أسیا احمد (8/ 8/ 2021) دهۆك. (ل 5/ 8/ 1951 ژدایك بوویە، دەرچوونا كولیژا پەروەردە / زانكۆیا بەغدایە بەشێ زمانێ كوردی، ل 1977 بوویە ماموستا و ل ناڤنجیا خابور هاتیە دامەزراندن، ل سالا 2004ێ بوویە ئەنداما پەرلەمانێ عیراقێ و سالا 2006ێ بوویە سەرپەرشتیارا رێڤەبەرێن پەروەردەیان ل سالا 2010 هاتیە خانەنشینكرن).
مرقص، ئاشوور ابرم (24/ 8/ 2021): دهۆك. (ل 15/ 8/ 1971ێ ژدایك بوویە، خاندنا خۆ ل كورێت گاڤانا تمامكرییە، بەرپرسێ پارتا بزوتنەوەی ئاشووری كوردستان – لقێ دهۆكێیە نوكە ژی ئاكنجیێ كومەلگەها كورێت گاڤانا، باسێ ئەوان ئافرەتان دكەت یێن دگەل پێشمەرگەیان خەباتا چەكداری كری وەكو (نەهرین، شەمیران، نورا) ئەڤان ئافرەتان وەكی زەلامان چەك هەلگرتیە و ل مەفرەزا پشكداری دكر).
سلیمان، ستی صالح (1/ 12/ 2021): دهۆك. (بویكا (دایكا مریەم)ێیە ل سالا 1930 ل گوندێ ئورمانا ل دەڤەرا بەرواری بالا ژدایك بوویە 4 كور و 6 كچ هەنە، نوكە ئاكنجیا دهۆكێیە).
أحمد، رشید شكو (21/ 8/ 2021): ب رێكا پەیوەندیا تەلەفونی (ل سالا 1969ێ ل باژێرێ زاخۆ ژدایك بوویە، خاندنا خۆ یا سەرەتایی و دواناڤنجی ل باژێرێ زاخۆ ب دویماهی هینایە، نوكە ئاكنجیێ زاخۆیە).
قادر، كوردستان پیرداود (19/ 9/ 2021): هەولێر. (كوردستان پیرداود قادر: ل 1/ 8/ 1964 ل هەولێرێ ژدایك بوویە، ل سالا 1967ێ پەیوەندی ب شورەشا ئەیلولێ كریە، ل سالا 1975ێ چوویە ناڤ رێزێن (ئێكەتیا قوتابیێن كوردستانێ) وەك پالێوراو هەتا شورەشا ئەیلولێ چووینە ئیرانێ پاشی چوویە، ل ناڤ رێزێن (ی. ئا. ك) ئێك ژ دامەزرێنەرێن لقێن (ی. ئا. ك) بوویە، ل باژێر و باژێركێن كوردستانێ، و پاشی بەژداری د شورەشا گولانێدا كریە ل گەل خویشكا خۆ (وەزیرە پیداود) و هەڤالا خۆ (دادە رازیە).
قادر، وەزیرە پیرداود (19/ 9/ 2021): پیرمام. (: ل سالا 1952 ل هەولێرێ ژدایك بوویە، خودان پێنج زارۆكە، بابێ وێ پێشمەرگەبوو ل سالا 1968ێ پەیوەدی ب (ی. ق. ك)كریە، خویشكا دوو شەهیدایە، رۆلێ خۆ د شورەشا ئەیلولێدا هەبوویە، ماوەیەكی سكرتێرا (ی. ئا. ك) بوویە، هەر دیسان ل شورەشا گولانێ ژی رۆلەكێ بەرچاڤ گێرایە، دیسان ل سەرهلدانا بهارا 1991ێ ژی، نوكە ئاكنجیا پیرمامە)
ئەمین، شوكریە حەمە (26/ 9/ 2021): هەولێر. (ل سالا 1937ێ ل باژێرێ رەواندز ژ دایك بوویە ئێًكەم ماموستایا ئافرەت بوویە ل دەڤەرا رەواندز، چەندین جاران ژ ئەگەرێ كارێن سیاسی هاتیە نەفیكرن، هەر ل سالێن پێنجیان ژ چەرخێ بیستێ پەیوەندی ب پارتا شیوعی كریە، بەژداری د كونگرێ ئێكێ و دووێ یێ كومەلا ئافرەتێن عیراقێ ل بەغدا كریە، ئەنداما كونگرەی بوویە و نوكەژی ئاكنجیا باژێرێ هەولێرێیە).
ابراهیم، خالد محمد (23/ 11/ 2021): دهۆك. (ناسیارە ب (خالد شلی) ل سالا 1943 ژدایك بوویە، خواندنا خۆ یا سەرەتایی تمام نەكریە، ل سالا 1962ێ پەیوەندی ب رێزێن شورەشێ كریە ل ناڤ بەرواری ژێری، ل گوندێ بێكیات پەیوەندی ب پێشمەرگەیان كریە، نوكە ئاكنجیێ گوندێ دووشیڤانە).
ئێمینكی، جەعفەر ئیبراهیم (27/ 11/ 2021): دهۆك. (ل سالا 1945ێ ل گوندێ ئێمینكێ ژدایك بوویە، خاندنا خۆ یا سەرەتایی ل گوندێ ئێمینكێ و پاشی ل دهۆكێ تمام كریە، ل كولیژا یاسا ل زانكۆیا بەغدا هاتیە وەرگرتن و بوویە پارێزرە، ل سالا 1977 – 1981ێ، بوویە پێشمەرگە پاشی بەرەڤ ژیانا ئاواریێ دچیت و ل سویدێ دژیت، ل سالا 1991ێ هاتیە كوردستانێ و گەلەك پلە و پوستێن كارگێری و حزبی وەرگرتینە نوكە ئەندامێ مەكتەبا سیاسی یا (پ. د. ك)ێیە).
بانیخێلانی، رێواس ئەحمەد (30/ 11/ 2021): ب رێكا پەیوەندیا تەلەفونێ. (ل سالا 1957ێ ل باژێرێ قەلعە سالح ژدایك بوویە، هەر ژ زارۆكینیا خۆ دەست ب خەباتا سیاسی ل ناڤ رێزێن حزبا شیوعی كریە، ل گەلەك باژێران دەست ب خاندنێ كریە، ل كولیژا چاندنێ ل زانكۆیا موسلێ هاتیە وەرگرتن، ل سالا (1985 – 1988)، بوویە پێشمەرگە و ل چیای فێری بكارهینانا چەكی بوویە، پاشی ل بەشێ راگەهاندنێ كاركریە و ل ئەوی دەمیدا خەباتا چیای گەلەك هەڤال د گەلدا بووینە، وەكو (نەوروز كو ب ئەسلدا عەرەب بوویە، و ئافاق و لەیلا و ئەستێرە و ام لیپ، كو ئەڤەژی د ئەسلدا عەرەب بوویە)، ل سالا 1989 كوردستان ب جههێلایە و ل وەلاتێ سویدێ ئاكنجی بوویە).
فتاح، شرین ابراهیم (6/ 3/ 2022): پیرمام. (ل سالا 1966 ل ئامێدیێ ژدایك بوویە، خاندنا خۆ یا سەرەتایی ل ئامێدیێ تمامكریە، باوەرناما بەكالوریوس و ماستەرێ ل زانكویا سەلاحەددین ب دەستخۆڤە ئینایە، نوكە قوتابیا دكتورایێ یە ل هەمان زانكۆ و بەرپرسا ئێكەتیا ئافرەتێن كوردستانێ بوو دناڤبەرا سالێن 1992 – 2007 و دیسان ئەنداما كومیتا ناڤەندی یا (پ. د. ك)ێ بوو ل هەردوو كونگرێن 1993 و 1999، ل پیرمام ئاكنجییە).
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Academic Journal of Nawroz University
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors retain copyright
The use of a Creative Commons License enables authors/editors to retain copyright to their work. Publications can be reused and redistributed as long as the original author is correctly attributed.
- Copyright
- The researcher(s), whether a single or joint research paper, must sell and transfer to the publisher (the Academic Journal of Nawroz University) through all the duration of the publication which starts from the date of entering this Agreement into force, the exclusive rights of the research paper/article. These rights include the translation, reuse of papers/articles, transmit or distribute, or use the material or parts(s) contained therein to be published in scientific, academic, technical, professional journals or any other periodicals including any other works derived from them, all over the world, in English and Arabic, whether in print or in electronic edition of such journals and periodicals in all types of media or formats now or that may exist in the future. Rights also include giving license (or granting permission) to a third party to use the materials and any other works derived from them and publish them in such journals and periodicals all over the world. Transfer right under this Agreement includes the right to modify such materials to be used with computer systems and software, or to reproduce or publish it in e-formats and also to incorporate them into retrieval systems.
- Reproduction, reference, transmission, distribution or any other use of the content, or any parts of the subjects included in that content in any manner permitted by this Agreement, must be accompanied by mentioning the source which is (the Academic Journal of Nawroz University) and the publisher in addition to the title of the article, the name of the author (or co-authors), journal’s name, volume or issue, publisher's copyright, and publication year.
- The Academic Journal of Nawroz University reserves all rights to publish research papers/articles issued under a “Creative Commons License (CC BY-NC-ND 4.0) which permits unrestricted use, distribution, and reproduction of the paper/article by any means, provided that the original work is correctly cited.
- Reservation of Rights
The researcher(s) preserves all intellectual property rights (except for the one transferred to the publisher under this Agreement).
- Researcher’s guarantee
The researcher(s) hereby guarantees that the content of the paper/article is original. It has been submitted only to the Academic Journal of Nawroz University and has not been previously published by any other party.
In the event that the paper/article is written jointly with other researchers, the researcher guarantees that he/she has informed the other co-authors about the terms of this agreement, as well as obtaining their signature or written permission to sign on their behalf.
The author further guarantees:
- The research paper/article does not contain any defamatory statements or illegal comments.
- The research paper/article does not violate other's rights (including but not limited to copyright, patent, and trademark rights).
This research paper/article does not contain any facts or instructions that could cause damages or harm to others, and publishing it does not lead to disclosure of any confidential information.
