هەرێما کوردستانێ و بنیاتنانا سیستەمێ سیاسی ل عیراقا فیدرال دا

المؤلفون

  • Walat Mohammed Fatah پشکا سیاسەت و پەیوەندیێن نیڤدەولەتی، فاکەلتیا یاسا و زانستێن سیاسی و رێڤەبرنێ، زانکویا سۆران، هەرێما کوردستانا عیراقێ
  • Sardar Musa Sharif پشکا سیاسەت و پەیوەندیێن نیڤدەولەتی، فاکەلتیا یاسا و زانستێن سیاسی و رێڤەبرنێ، زانکویا سۆران، هەرێما کوردستانا عیراقێ

DOI:

https://doi.org/10.25007/ajnu.v12n4a1467

الملخص

     عیراق وەک دەولەتەکا فیدرالی دهێتە هژمارتن، ژ وان دەولەتایە یێن خودان سیستەمەکێ سیاسی یێ ئالۆز، کو هەرێمێن ئەڤان جورە وەلاتان ب رێژەکێ د سەربەخوونە بەراورد دگەل دەولەتێن سیستەمێ حوکمرانیا وان وان یێ ئاسان(بسیط). لەورا لدویڤ ئەڤێ چەندێ یەکەیێن وێ یێن حوکمدار دەستهەلاتا خو یا سەربەخوو ل سەر هاولاتیێن خو هەیە د چارچوڤێ بیاڤەکێ جوگرافی یێ دەستنیشانکری دا. و دەستهەلاتێن هەر ئێك ژ دەستهلاتداریێن فیدرالی و دەستهەلاتداریێن هەرێمێن فیدرالی ژ لایێ ده‌ستورێ‌ عیراقیڤە دهێنە دەستنیشانكرن ئەو ده‌ستورێ‌ رادبیت ب رێكخستنا پەیوەندیێ‌ د ناڤبەرا حكومەتا فیدرالی و حكومەتێن هەرێماندا، هەرێم د دەولەتا فیدرالدا داگێرانێ‌ ژ پشكەكا سەروەریا خۆ یا ناڤخۆیی دكەت ژ بۆ بەرژەوەندیا حكومەتا فیدرال و پشكا دی بۆ خۆ دپارێزیت، دیسان داگیرانێ‌ ژ سەروەریا خۆیا دەرڤەژی دكەت، ژبۆ بەرژەوەندیا حكومەتا فیدرال و ئەو یاسا و بریارێن ژ حكومەتا فیدرال دەردكەڤن د چوارچووڤێ‌ دەستهەلاتێن وێ‌ یێن ده‌ستوریدا دڤێت هەمی پێگیریێ پێ‌ بكەن، ل سەر ئاستێ‌ دەولەتا فیدرالیدا، ئەو یاسا و بڕیارێن ژ دەستهەلاتداریێن هەرێما دەردكەڤن ب تنێ‌ دێ‌ ئەو هەرێم یا پێگیر بیت ئەوا ئەو یاسا دەرئێخستین.

     دەستهەلاتدارێن فیدرالی (یێن ئێكگرتی) خۆدان دەستهەلاتێن سروشتێ‌ و سەروەرینە، نەخاسمە یێن گرێدایی د بوارێن ده‌ره‌كى یێن دەولەتا فیدراليدا، وه‌كى نوینەراتیا دبلوماسی ل دەرڤە، ئەنجامدانا كارێ‌ دبلوماسی، چوونا دناڤا رێككەفتنێن نیڤدەولەتیدا، راگەهاندنا شەری و ئاشتیێ وئەندامبوون د رێكخراوێن نیڤدەولەتیدا.

ژبەر ئه‌وێ‌ چەندێ‌ پێدڤی خواندنەك بهێتە كرن ل سەر ڕۆلێ‌ هەرێمان د ئاڤاكرنا سیستەمێ‌ سیاسیدا ل دەولەتێن فیدرالی، ئەوژی ژ بۆ دیاركرنا ڕۆلێ‌ (هەرێما كوردستان) ێ‌ د ڤێ‌ چەندێ‌دا وەك (بوارەكێ‌ خواندنێ‌).

     رەوایییا فیدرالیەتێ‌ پالپشتیێ ددەتە ل سەر وان رێكێن سنۆر نەخشەدكەن د سیستەمێ‌ فیدرالیدا و ب رێكا وان دەستهەلاتداری دهێنە دابەشكرن، ل دەمێ‌ فیدرالیەت كاردكەت، بۆ رازیبوون ل سەر ڤان داخوازییان، ئەڤە دێ‌ باوەریێ د ناڤ خەلكيدا موكوم كەت كو كو خه‌لكى مافێ‌ هەى چارەنڤیسێ‌ خو دیاربكەت و ب هه‌مى ره‌نگه‌كى سه‌روه‌ريا خۆ بكاربينيت.

     هەرێما كوردستانێ‌ ژبەر وی مافێ‌ ده‌ستوری و سیستەمێ‌ سازیان هەیی ل هەرێمێ‌ خۆدان (سەربەخۆیا ده‌ستوری، سەربەخۆیا یاسا دانانێ‌ سەربەخۆیا بجهـ ئینانێ‌، سەربەخۆیا دادوەری، سەربەخۆیا دارایی)، ژبەر ئه‌ڤێ‌ چەندێ‌ دێ‌ بینین (هەرێمێن فیدرالی) و ژوانا ژی هەرێما كوردستانێ‌ ڕۆلەكێ‌ بنەرەتی دگێرن د ئاڤاكرنا سیستەمێ‌ سیاسیدا، ئەڤەژی ژ ئەنجامێ‌ وی ڕۆلێيه‌‌ يێ ئەو هەرێم پێ‌ رادبن د جێگیركرنا بنەرەتێن رابوونا دەولەتێدا، زێدەباری ئەنجامدانا دەستهەلاتداریان بۆ دەستهەلاتێن خۆ یێن (یاسادانانێ‌ و بجهـ ئینانێ‌ و دادوەریێ).

التنزيلات

بيانات التنزيل غير متوفرة بعد.

المراجع

لیستا ژێدەران:

أحمد هاشم الدفاعي، العراق تحت الاحتلال الأمريكي، محاضر مجلس الحكم الانتقالي، دار الطليعة الحديث، بیروت، 2005.

د. عبد الرحمن سليمان الزيباري، السلطة القضائية في النظام الفيدرالي، الطبعة الأولى، مكتبة زين الحقوقية والأدبية، بيروت، 2013.

د. محمد عمر مولود، الفيدرالية وإمكانية تطبيقها كنظام السياسي (العراق أنموذجاً)، الطبعة الأولى، المؤسسة الجامعية للدراسات والنشر والتوزيع، بيروت، 2009.

سيف الخياط، كيف حكموا العراق، أوراق من دهاليز مجلس الحكم، مؤسسة السفير للتوزيع، بغداد، بلا تأريخ.

عدنان الباچەچی، في عين الاعصار، دار الساقي، بيروت، 2013.

فراس عبد الرزاق السوداني، العراق، مستقبل بدستور غامض، نقد قانون ادارة الدولة العراقية للمرحلة الانتقالية، دار عمار للنشر والتوزيع، عمان، 2005.

قانون إدارة الدولة العراقية للمرحلة الإنتقالية لسنة (2004).

دستور جمهورية العراق لعام (2005).

قانون رقم (1) لسنة (1992) قانون المجلس الوطني لكوردستان العراق.

قانون مجلس وزراء إقليم كوردستان- العراق قانون رقم (3) لسنة (1992) المعدل.

قرار رقم (11) لسنة (2009) التعديل السادس للنظام الداخلي لبرلمان كوردستان– العراق رقم (1) لسنة (1992).

القانون رقم (10) لسنة (1997) قانون إيقاف العمل بالقانون رقم (2) لسنة (1992) قانون انتخاب قائد الحركة التحررية الكوردية.

النظام الداخلي لبرلمان كوردستان- العراق رقم (1) لسنة (1992) المعدل.

القانون رقم (1) لسنة (2005) قانون هيئة رئاسة إقليم كوردستان- العراق.

القانون رقم (16) لسنة (2008) قانون رقم (16) لسنة (2008) قانون اقرار دستور إقليم كوردستان- العراق.

قانون رقم (9) لسنة (2009) قانون التعديل الأول لقانون اقرار دستور إقليم كوردستان- العراق رقم (16) لسنة (2008).

القانون رقم (4) لسنة (2015) قانون إعداد مشروع دستور كوردستان- العراق للاستفتاء المعدل.

التنزيلات

منشور

2023-11-03

كيفية الاقتباس

Mohammed Fatah, W. ., & Musa Sharif, S. (2023). هەرێما کوردستانێ و بنیاتنانا سیستەمێ سیاسی ل عیراقا فیدرال دا. المجلة الأكاديمية لجامعة نوروز, 12(4), 421–532. https://doi.org/10.25007/ajnu.v12n4a1467

إصدار

القسم

مقالات