فۆنۆلۆژیا کەرتێن دەنگێن خودکاری د زمانێ کوردی (گوڤەرا بەهدینی) دا :

Kasar Yaseen Mohammad; Abdulwahab Khaleed Mossa

doi:10.25007/ajnu.v12n4a1557

المؤلفون

Kasar Yaseen Mohammad *شكا زما0 !وردی، کۆل8ا زما:ن، زا<کۆ$ دهوک، ههرAما !وردسCتا0 – Fيراق
Abdulwahab Khaleed Mossa زا<کۆ$ نهوروز، ههرAما !وردسCتا0 – Fيراق

DOI:

https://doi.org/10.25007/ajnu.v12n4a1557

الملخص

ئەم توێژینەوەیە هەوڵێکە بۆ نیشاندانی نوێنەرایەتی فۆنێتیک لە زمانی کوردیدا (زاراوەی ناوخۆیی بەهدینی) بەپێی تیۆری فۆنۆلۆژیی ئۆتۆسێگمێنتال کە لەلایەن گۆڵدسمیت (1976) خراوەتەڕوو کە کۆمەڵێک بنەمای بنەڕەتی وەک (بنەمای هێڵەکانی پەیوەندی، بنەمای کۆنتۆری فەرز OCP، و بنەمای باش پێکهاتن) لەخۆدەگرێت. . ئەم بنەمایانەی فۆنۆلۆژیای ئۆتۆسێگمێنتال بنەمای هەموو تیۆرییە ناهێڵییەکان پێکدەهێنن و هەروەها درێژکراوەی چۆمسکییە (The Sound Pattern of English (SPE)). بەپێی ئەم بنەمایانە، هەر شوێنێک لەسەر قاتێکی پێکهاتەیی، بزوێن یان بزوێن، دەبێت بە هێڵەکانی پەیوەستکردن بە ئەندامێکەوە لەسەر قاتێکی بزوێن یان مێلۆدی پەیوەست بێت. بە واتایەکی تر نابێ یەکەکانی مێلۆدی هەڵگری بزوێن و بزوێن هەبن بەبێ بوونی خودی ئاوازەکان و بە پێچەوانەشەوە. بەم شێوەیە نمونە لە قسەکەرانی خۆجێیی زاراوەی بەهدینی لە شاری دهۆک وەردەگیرێت و دواتر بەپێی ئەو بنەمایانە شیکاری و پشکنینی بۆ دەکرێت.

ئەم توێژینەوەیە هەندێک لە ناونیشانە گرنگەکان لەخۆدەگرێت کە بریتین لە فۆنۆلۆژیای درووستکەر و تیۆری فۆنۆلۆژی ئۆتۆسێگمێنتال، و پاشان گرنگترین بنەماکانی ئەم تیۆرییە لەگەڵ هەندێک دیاردەی تۆناڵیدا ڕیز دەکرێن. لە کۆتاییدا لایەنی پراکتیکی لێکۆڵینەوەکە بۆ زمانی کوردی نمایش دەکرێت.

گرنگترین گریمانەکانی لێکۆڵینەوەکە، و پرەنسیپە گشتگیرەکان لەگەڵ زمانی کوردی- لەهجەی بادینیدا دەگونجێت. هەروەها بنەمای کۆنتۆری ناچاری (OCP) لە فۆنۆلۆژی زمانی کوردیدا ڕۆڵی هەیە. لە ئەنجامدا بۆمان دەردەکەوێت کە تیۆری فۆنۆلۆژیای ئۆتۆسێگمێنتال لە شێوەزاری بادینی زمانی کوردیدا کارپێکراوە.

التنزيلات

بيانات التنزيل غير متوفرة بعد.

المراجع

１- تالیب حوسێن عەلی، ٢٠٠٥، فەرهەنگی زاراوەکانی دەنگسازی، ئینگلیزی- عەرەبی- کوردی، چاپی یەکەم، هەولێر.

２- تالیب حوسێن عەلی، ٢٠١٤، زانستى زمان و زمانى کوردى، چاپى یەکەم، چاپخانەى رۆژهەلات، هەولێر.

３- رەحمان ئیسماعیل حەسەن، ١٩٩٨، پەیڕەوی فۆنیمە ناکەرتییەکان لە زمانی کوردی دا، ناما دکتورایێ، کولیژا پەروەردە- ئیبن رشد- زانکۆی بەغدا.

４- عەبدولسەلام نەجمەدین و شێرزاد سەبری، ٢٠١٩، فۆنۆلۆجى، چاپا ئێکێ، چاپخانەیا هیڤى- هەولێر.

５- عەبدولوەهاب خالید موسا، ٢٠٠٩، هێز و ئاوازە لە دیالێکتی کوردیی ژووروودا، کتێبخانەی گشتی هەولێر، کوردستان.

６- عادل رشید قادر، ٢٠٠٨، فۆنۆلۆژیى زمانى کوردى- کرمانجیى سەروو، کۆلیجى زمانى زانکۆى سلێمانى، نامەى ماستەر.

７- غازی فاتح وەیس، ١٩٨٤، فۆنەتیک، چاپى یەکەم، مگبعه‌ الادیب البغدادیه‌.

８- مصگفى بوعنانی، 2010، فی الصوتیات العربیە و الغربیە ابعاد التصنیف الفونیتیقی و نماژج التن/یر الفونولوجی، عالم الکتب الحدیپ، اربد-الاردن.

９- محمد علی الخولی، ١٩٨٢، معجم علم اللغه‌ النڤری، انكلیزى- عربی، گبعه‌ الاولى، لبنان- بیروت

１０- هاری ڤان درهالست و نورڤال سمیپ، ت: مبارک حنون و احمد العلوی، ١٩٩٢، الفونولوجیا التولیدیە الحدیپه‌، الگبعه‌ الاولى، مگبعه‌ النجاح الجدیده‌. الدار البیچا‌و.

１１- وریا عومەر ئەمین، ١٩٩٤، گۆڤارى ڕۆشنبیری نوێ، ژ (١٣٤)، ل١٣-١٦.

１２- وریا عومەر ئەمین،٢٠٠٩، ئاسۆیەکی تری زمانەوانی، بەرگی یەکەم، چاپی دووەم، هەولێر.

Crystal,2003, A Dictionary of Linguistics& Phonetics, Fifth Edition, London.

Durand, J. (2014), Generative and Non-Linear Phonology,

Fattah,M.M. (1997). A generative grammar of Kurdish. An Published dissertation. Amsterdam University.

Goldsmith,J.1976, Autosegmental phonology, Doctoral dissertation, MIT, Cambridge, Massachusetts.