Technical structures of Kurdish proverbs and classification of types of literary lessons
DOI:
https://doi.org/10.25007/ajnu.v7n2a241Keywords:
په‌ندێن پێشینان, په‌ژن, كورته گۆتن, گۆتنێن پێشینان, قسه‌یێن نه‌سته‌قAbstract
Proverbs are the phrases or rhymes or properties of poetry that make the speaker's speech meaningful and smooth. There are many types of them. The Kurds also use some of these types, most of them are ancient proverbs. Many writers have tried to collect them and some have tried to interpret them. The struggle has been very extensive, but one question remains unanswered: Why is there no fully organized and accepted culture? This study will try to answer that. The efforts made to preserve and record them have not diminished, more attention has been paid to all other aspects of folklore, but none of these efforts have been able to reach the level that includes all the proverbs of the ancients The main thing is that - according to this Research - that, so far the writers who have undertaken this service have not been able to distinguish the type of proverb from other types of sayings (Adages); There is still a mixture between these types such as; Aphorism, Maxim, Epigram, Idiom, Sarcasm and Proverb. Three types of problems arise in this interaction: At the academic level, scientific problems arise for researchers. At the genetic level, their users are culturally deprived. At the level of intellectual property, the rights of some authors are also violated. There is a common knot at all three levels. This research will try to open that knot.
Downloads
Download data is not yet available.
References
1. تنێ (بیبلۆگرافیاى فۆلكلۆرى كوردى) كو، په‌رتووكێن كوردى یێن د ناڤبه‌را سالێن (1860- 1990) ب خوه ڤه دگریت، پتر ژ (40) په‌رتووكێن تایبه‌ت ب كۆمكرنا گۆتنێن پێشینان تێدا هاتینه تۆماركرن{عومه‌ر، 2005: 17-173}.
2. هیپۆكرێتس (Hippocrates) پزیشكه‌كێ گریكى یه (460؟ ـ 377پ. ز). دانه‌رێ سویندخوارنا پیشه‌یێ پزیشكیێ بوویه، چه‌ندین په‌رتووك د پسپۆرییا خوه دا دانینه، له‌وما هه‌ر ب بابێ زانستا پزیشكیێ ژى دهێته ناسكرن{منیر، 1999: 44}.
3. دیوانا قاصدى (حاجى به‌كر ئاغاى كوڕى محه‌مه‌د ئاغاى كوڕى حه‌وێزى ئاغاى كۆیى 1785ـ 1853) هه‌موو ب زمانێ فارسى بوویه، ئه‌و دێڕ ژى ئه‌وا د پێشه‌كییا وێ دا هاتیه تۆماركرن و بۆ جارا دوویێ وه‌كو؛ دێڕه شعره‌ك هاتیه دانین. د بنه‌تار دا ژ زارده‌ڤێ خه‌لكى هاتیه وه‌رگرتن. ئه‌ڤێ به‌لاڤبوونێ وه‌كرییه كو ئه‌و دێڕ ژ كورته گۆتنان بهێته هه‌ژمارتن.
4. بۆ نموونه بنێڕه ئه‌ڤان په‌رتووكێن وى كو ل سه‌ر به‌رگێ یه‌كێ و یێ ناڤدا ئه‌و گۆتن دهێته دیتن: مێژووى ڕاپه‌ڕینى كورد(1959)، چاپخانه‌ى مه‌عاریف، به‌غدا./ ده‌قه‌كانى ئه‌ده‌بى كوردى به‌غدا(1978)، چاپخانه‌ى كۆڕى زانیارى كورد./ خۆشخوانى (1986)، چاپخانه‌ى زانكۆى سه‌ڵاحه‌ددین، هه‌ولێر.
5. عه‌بدوللا جه‌وده‌ت (1869- 1932) نوژدار و بیرمه‌نده‌كێ نویخوازێ كورد بوویه. پتریا گۆتن و گۆتارێن وى یێن ل سه‌ر كورد وكوردستانێ ب زمانێ توركى بوونه و ب نازناڤێ خوه یێ نهێنى (كوردى) به‌لاڤكرینه.{مالمیسانژ، 2000: 15}.
6. بابا تاهیرى هه‌مه‌دانى (937ـ 1010ز) و ب عوریان ژى دهێته ناسكرن. یه‌كه ژ فریشته و پیاو چاكانى ئه‌هلى هه‌قى یارسان. باوه‌ڕى ب فه‌لسه‌فا سۆفیزمێ هه‌بوویه{مارف، 2001، 184}.
7. عیسێ ده‌لا ئاقلمه‌ندێ بارام پاشایێ میرێ ئامێدیێ بوویه و ل سه‌دسالا هه‌ژدێ ژیایه و ل ده‌وروبه‌رێ سالا (1714) و وێڤه‌تر وه‌كو؛ شێورمه‌ندێ میرى كاركریه و ناڤوبانگه‌گێ مه‌زن په‌یدا كربوو و هه‌تا نها ژى گۆتنێن وى باندۆرا خوه ل سه‌ر خه‌لكێ ده‌ڤه‌را به‌هدینان هه‌یه. عیسێ ب به‌هره و زیره‌كیا خوه ڤه شیابوو گه‌له‌ك كێشه و ئاریشه‌یێن ئالۆز چاره‌سه‌ر بكه‌ت و سه‌رپێهاتى و گۆتنێن وى ژى به‌لاڤ ببن{انور، 1999: 140}.
8. نها ل ئه‌ڤى سه‌رده‌مى، بایه‌خه‌كا زۆر ب ئه‌ڤى هونه‌رى دهێته‌دان و وه‌شانخانه ژى ئه‌وان كۆم و چاپ و به‌لاڤدكه‌ن مینا كورته گۆتنێن (كۆنفۆشیۆس، ئیبن قه‌ییم، مه‌ولانا جه‌لاله‌دینى ڕۆمى، ئینشتاین، تاگور، عه‌لى لوه‌ردى، بیل گیتس... ).
9. ئه‌و ژێده‌رێن باوه‌ڕ ناكه‌ن كو، ئه‌و فه‌رمۆده‌یه‌كا درست و ڕاستڤه‌كریه ژى، لێ یه‌كترگرتنه‌كا ڕاستوڕاست د ناڤبه‌را ڕامانا ئه‌وێ مالكا شعرا (خادیم)ى د گه‌ل ڕاڤه‌كرنا ئه‌ڤێ ئایه‌تا قورئانا پیرۆز دا هه‌یه [ان الشرك لڤلم عڤیم] (لوقمان:13).
10. ب ده‌هان هه‌ول ژ ئه‌ڤى جۆرى هاتینه‌كرن، بۆ نموونه: صادق بهائه‌دین ئامێدى(1973)، ئیدیه‌مێت كوردى، به‌غدا./ جه‌لال مه‌حموود عه‌لى (1982)، ئیدیۆم له زمانى كوردیدا، ب1، به‌غدا./ محه‌مه‌د ئه‌مین هه‌ورامانى(1989) ، فه‌رهه‌نگى زاراوه‌و ئیدیۆمى زمانى كوردى، هه‌ولێر./ ئه‌حمه‌د زه‌كى چاملبه‌ل(1997)، ئیدیۆمێن كوردى، سته‌نبۆل.
11. سولتان مه‌حموود غه‌زنه‌وى (971-1030ز) مه‌زنترین سولتانێن ده‌وله‌تا غه‌زنه‌وى بوویه و هه‌ڤده جاران په‌لامارى هندستانێ دابوو{مونیر، 1999: 57}. هه‌ڤته‌ریب د گه‌ل سه‌ركه‌فتنێن وى یێن له‌شكه‌رى دا، ژ ئالیێ زانست و كۆزانیاریێ ڤه ژى ئاسته‌كێ بلند هه‌بوویه. ل سه‌رده‌مى وى فرده‌وسى شاهنامه دانابوو، كو پادشایێن فارس و په‌ند و دیرۆكا ڕۆژه‌ڤێن وان ڕاڤه‌كربوون و ژینه‌نیگار و سه‌رپێهاتیێن ئه‌ده‌بى یێن وان ژى ب هۆزانكى تێدا ڤه‌هاندبوون{أبو القاسم، 1932: 3}. گه‌له‌ك ژ ئه‌وان سه‌رپێهاتییان د ناڤ كوردان دا به‌لاڤبوون، ب تایبه‌تى ده‌ما حیكایه‌تخوانان شاهنامه ل كوچك و دیوانان دخوه‌ند و سه‌رپێهاتیێن وێ دهاتنه ڤه‌گێڕان. ئه‌و سه‌رپێهاتى و په‌ند و مه‌ته‌ل و چیرۆك نابنه پشكه‌ك ژ فۆلكلۆرا كوردى، نه‌خاسمه ئه‌وێن كه‌سایه‌تى و شوین و ڕویدانێن وان به‌رنیاس و ئاشكرانه.. لێ به‌روڤاژى ئه‌وێ چه‌ندێ هنده‌ك خرڤه‌كه‌رێن كورد ئه‌و د ناڤ به‌رهه‌مێن خوه دا تۆماركرینه. ئه‌و حاله‌ت پێدڤى ب سه‌رڕاوه‌ستانه‌كێ یه و یه‌ك ژ مه‌به‌ستێن ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلینێ ئه‌وه كو، ڕێكێ ژبۆ ئه‌وان كارێن زانستى خوه‌ش بكه‌ت.
12. نڤیسكار ده‌رباره‌ى ئه‌ڤێ گۆتنێ دبێژه كو ((ئه‌و ب خوه (بوێژه. لێ ده‌ما ب ئاوایێ "نه جه و نه وارێ مار هه‌یه" بێ گۆتن، دبه گۆتنه‌كه پێشیان)){çiya، 2005:295}. د هه‌ردوو حاله‌تان دا وه‌كو؛ ته‌وس لێدان بكاردهێت و نه‌دبیته بوێژ (په‌ژن) و نه‌دبیته په‌نده‌كا پێشینان.
لیستا ژێده‌ر و سه‌رچاوه‌یان
1. قورئانا پیرۆز.
2. أبو القاسم الفردوسی(1932)، الشاهنامه، ت: الفتح بن علی البنداری، مگبعه دار الكتب المصریه، القاهره.
3. ئۆردیخانێ جه‌لیل و جه‌لیلى جه‌لیل (2009)، زارگۆتنا كوردا ـ گۆتنێت مه‌زنا، و: پ. به‌درخان سندى، چاپخانا ئاراس، هه‌ولێر.
4. ئیسماعیل حه‌قى شاوه‌یس (1933)، قسه‌ى پێشینان گوستو لوبون ـ گوته‌ى مه‌زنان و فه‌لسه‌فى، ب1، چاپخانه‌ى ئه‌یتام، به‌غدا.
5. بابا تاهیرى هه‌مه‌دانى (2006)، گوته كورته‌كانى، و: د. ابراهیم أحمد شوان، چاپخانه‌ى زانكۆى سه‌لاحه‌دین، هه‌ولێر.
6. به‌ختیار سه‌جادى و محه‌مه‌د مه‌حموودى (2004)، فه‌رهه‌نگى شیكارانه‌ى زاراوه‌ى ئه‌ده‌بى ـ كوردى ئینگلیزى، ب1، چاپخانه‌ى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده، هه‌ولێر.
7. Cegerxwîn، (2003)، Aşitî، ç3، Berdan Matbaacilik، Stenbol.
8. çiya Mazî(2005)، Ferhenga Gotinên Pêşiyan، çapxana Engîn، Stenbol.
9. حاجى قادرى كۆیى ـ دیوان (1986)، لێكۆلینه‌وه‌و لێكدانه‌وه‌ى: سه‌ردار حه‌مید میران و كه‌ریم مسته‌فا شاره‌زا، له چاپكراوه‌كانى ئه‌میندارێتى گشتیى ڕۆشنبیرى و لاوانى ناوچه‌ى كوردستان، هه‌ولێر.
10. حه‌جى جه‌عفه‌ر (2006)، په‌ژن و گۆتنێت كوردى، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر.
11. خادیم ـ دیوان (1981)، جه‌مال محه‌مه‌د محه‌مه‌د ئه‌مین ئاماده و ساغى كردۆته‌وه، به‌رگى2، دار الحریه (چاپخانه‌ى ژماره/2)، به‌غدا.
12. دانا ـ محمد به‌هادین ملا صاحب (2012)، پیرشالیارى زه‌رده‌شتى، چ2، له بڵاوكراوه‌كانى كتێبخانه‌ى سلێمانى، سلێمانى.
13. سید عبدالحمید حیرت سجادى (1378)، پند پیشینیان با مشابه انها در فارسى و شرح امپال، ج2، مركز نشر و فرهنگ و ادبیات كردى ـ انتشارات صلاح الدین ایوبى، اورمیه.
14. سه‌ید عه‌بدولحه‌مید حیره‌ت سه‌جادى، (2010)، په‌ندى پێشینان، چ2، چاپخانه‌ى ئاراس، هه‌ولێر.
15. د. شوكریه ڕه‌سووڵ ئیبراهیم (1984)، په‌ندى پێشینان و قسه‌ى نه‌سته‌قى كوردى ـ ناوه‌رۆكى فیكرى و ئه‌ده‌بى، د. شوكریه ڕه‌سووڵ و جه‌لال ته‌قى له زمانى ڕووسى یه‌وه كردوویانه به كوردى، له چاپكراوه‌كانى ئه‌میندارێتى گشتى ڕۆشنبیرى و لاوان، هه‌ولێر.
16. شێخ محه‌مه‌دى خاڵ (2007)، په‌ندى پێشینان، چ4، چاپخانه‌ى شڤان، سلێمانى.
17. şehmûs Aslan (2006)، taybetIyên biwêjan، kovara BIR، hejmar (4)، Diyarbekir، R. 201-206.
18. عبدالباقى عومه‌ر مه‌حمود كه‌ریم (2012)، واتا و مه‌به‌ست له په‌ندى پێشینانى كوردیدا، نامه‌یا مه‌سته‌رێ یا نه‌به‌لاڤكریه، كولیژا په‌روه‌رده‌یێ ـ زانكۆیا سه‌لاحه‌ددین.
19. عه‌لائه‌دین سه‌جادى (1952) مێژووى ئه‌ده‌بى كوردى، به‌غدا.
20. ................... (1959)، مێژووى ڕاپه‌ڕینى كورد، چاپخانه‌ى مه‌عاریف، به‌غدا.
21. عه‌لى معروف شاره‌زوورى (1981)، په‌ندى پێشینانى كورد، ب1، چاپخانه‌ى الحوادپ، به‌غدا.
22. د. عومه‌ر ئیبراهیم عه‌زیز "په‌تى" (2005)، بیبلۆگرافیاى فۆلكلۆرى كوردى ـ كتێب و وتار 1860ـ 1990، چاپخانه‌ى چوار چرا، سلێمانى.
23. فاروق شوشه و د. علی مكی (2007)، معجم مصگلحات الأدب، مجمع اللغه العربیه، القاهره.
24. قاصد ـ دیوان (2008)، ساغكردنه‌وه‌ى شوكر مسته‌فا و ڕه‌حیم سورخى، چاپخانه‌ى خانى، دهۆك.
25. قه‌درى جان (1960)، به‌گى ئاخر زه‌مان، گ: ڕوناهى، سال1، شوات و ئادار، به‌غدا.
26. قه‌ناتى كوردۆ(1976)، كۆمه‌ڵه تێكستى فۆلكلۆرى كوردى، هێنانه سه‌ر ڕێنووسى كوردى و ساغ كردنه‌وه‌و وشه لێكدانه‌وه: شوكور مسته‌فا و ئه‌نوه‌ر قادر محه‌مه‌د، چاپخانه‌ى كۆڕى زانیارى كوردى، به‌غدا.
27. د. مارف خه‌زنه‌دار (2001)، مێژووى ئه‌ده‌بى كوردى، ب1، چاپخانه‌ى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده، هه‌ولێر.
28. ................ (2006)، مێژووى ئه‌ده‌بى كوردى، ب7، چاپخانه‌ى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده، هه‌ولێر.
29. مالمیسانژ (2000)، القومیه الكُردیه و د. عبدالله جودت فی مگلع القرن العشرین، ت: شكور مصگفى، مگبعه وزاره التربیه، أربیل.
30. مه‌عروف جیاوگ (1938)، هه‌زار بێژو په‌ند، چاپخانه‌ى (النجاح)، به‌غدا.
31. د. موحسین ئه‌حمه‌د عومه‌ر (2012)، فه‌رهه‌نگى ئه‌ده‌بى، چاپخانه‌ى حه‌مدى، سلێمانى.
32. معصوم ئه‌نوه‌ر مایى (1972)، عیسێ ده‌لا ـ ژیان و هنده‌ك سه‌رهاتێت زانایێ كورد یێ بناڤوبانگ، چاپخانا القچا‌و، نه‌جه‌ف.
33. محى الدین برشان (1385ه)، په‌ندى پێشینان، انتشارات سامرند، پیرانشهر.
34. مراد على حامد، گۆتنێت مه‌زنا ب زمانێ باڤ و كالا، چاپخانا زانا، دهۆك.
35. منیر البعلبكی (1999)، المورد ـ معجم الأعلام، گ33، دار العلم للملایین، بیروت.
36. نازم حوێزى و كه‌ریم شاره‌زا (1961)، كۆیه و شاعیرانى ـ چه‌ند لاپه‌ره‌یه‌ك له مێژووى ئه‌ده‌بى كوردى، ب1، چاپخانه‌ى النجوم، به‌غدا.
37. نالى ـ دیوان (2008)، چ2، ساغ كردنه‌وه له‌سه‌ر تێكستى ده‌ستنووس و چاپكراوى دیوانى شاعیر: دوكتۆر مارف خه‌زنه‌دار، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر.
38. نه‌جم خالید ئه‌ڵوه‌نى (2008)، په‌ند و قسه‌ى نه‌سته‌قى كوردى شارى خانه‌قین ـ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كى شیكارى، چاپخانه‌ى موكریانى، هه‌ولێر.
39. هه‌رده‌وێڵ كاكه‌یى(2008)، په‌ندى پێشینان و قسه‌ى نه‌سته‌قى شه‌به‌ك، چاپخانه‌ى ئاراس، هه‌ولێر.
40. هه‌ژار موكریانى (1385ه)، بۆ كوردستان، چ6، انتشارات هه‌ژار، سنندج.
41. انور المایى (1999)، الاكراد فی بهدینان، ط2، مطبعه خبات، دهوك.
42. سبط ابن التعاویژي ـ دیوان (1903)، اعتنى بنسخة وتصحیحة: د. س. مرجلیوث، مطبعة المقتطف، مصر.
43. A. S . Hornby (2003)، Oxford Advanced Learner“s Dictionary، Oxford University Press، London.
44. J. A. Cuddon (1984)، A Dictionary Literary Terms، Penguin Books، London.
45. Kathleen Morner & Ralph Rausch(1998)، Dictionary of Literary Terms، NTC Publishing Group، New York.
46. M.H. ABRAMS (1999)، A Glossary of Literary Terms، Boston.
2. هیپۆكرێتس (Hippocrates) پزیشكه‌كێ گریكى یه (460؟ ـ 377پ. ز). دانه‌رێ سویندخوارنا پیشه‌یێ پزیشكیێ بوویه، چه‌ندین په‌رتووك د پسپۆرییا خوه دا دانینه، له‌وما هه‌ر ب بابێ زانستا پزیشكیێ ژى دهێته ناسكرن{منیر، 1999: 44}.
3. دیوانا قاصدى (حاجى به‌كر ئاغاى كوڕى محه‌مه‌د ئاغاى كوڕى حه‌وێزى ئاغاى كۆیى 1785ـ 1853) هه‌موو ب زمانێ فارسى بوویه، ئه‌و دێڕ ژى ئه‌وا د پێشه‌كییا وێ دا هاتیه تۆماركرن و بۆ جارا دوویێ وه‌كو؛ دێڕه شعره‌ك هاتیه دانین. د بنه‌تار دا ژ زارده‌ڤێ خه‌لكى هاتیه وه‌رگرتن. ئه‌ڤێ به‌لاڤبوونێ وه‌كرییه كو ئه‌و دێڕ ژ كورته گۆتنان بهێته هه‌ژمارتن.
4. بۆ نموونه بنێڕه ئه‌ڤان په‌رتووكێن وى كو ل سه‌ر به‌رگێ یه‌كێ و یێ ناڤدا ئه‌و گۆتن دهێته دیتن: مێژووى ڕاپه‌ڕینى كورد(1959)، چاپخانه‌ى مه‌عاریف، به‌غدا./ ده‌قه‌كانى ئه‌ده‌بى كوردى به‌غدا(1978)، چاپخانه‌ى كۆڕى زانیارى كورد./ خۆشخوانى (1986)، چاپخانه‌ى زانكۆى سه‌ڵاحه‌ددین، هه‌ولێر.
5. عه‌بدوللا جه‌وده‌ت (1869- 1932) نوژدار و بیرمه‌نده‌كێ نویخوازێ كورد بوویه. پتریا گۆتن و گۆتارێن وى یێن ل سه‌ر كورد وكوردستانێ ب زمانێ توركى بوونه و ب نازناڤێ خوه یێ نهێنى (كوردى) به‌لاڤكرینه.{مالمیسانژ، 2000: 15}.
6. بابا تاهیرى هه‌مه‌دانى (937ـ 1010ز) و ب عوریان ژى دهێته ناسكرن. یه‌كه ژ فریشته و پیاو چاكانى ئه‌هلى هه‌قى یارسان. باوه‌ڕى ب فه‌لسه‌فا سۆفیزمێ هه‌بوویه{مارف، 2001، 184}.
7. عیسێ ده‌لا ئاقلمه‌ندێ بارام پاشایێ میرێ ئامێدیێ بوویه و ل سه‌دسالا هه‌ژدێ ژیایه و ل ده‌وروبه‌رێ سالا (1714) و وێڤه‌تر وه‌كو؛ شێورمه‌ندێ میرى كاركریه و ناڤوبانگه‌گێ مه‌زن په‌یدا كربوو و هه‌تا نها ژى گۆتنێن وى باندۆرا خوه ل سه‌ر خه‌لكێ ده‌ڤه‌را به‌هدینان هه‌یه. عیسێ ب به‌هره و زیره‌كیا خوه ڤه شیابوو گه‌له‌ك كێشه و ئاریشه‌یێن ئالۆز چاره‌سه‌ر بكه‌ت و سه‌رپێهاتى و گۆتنێن وى ژى به‌لاڤ ببن{انور، 1999: 140}.
8. نها ل ئه‌ڤى سه‌رده‌مى، بایه‌خه‌كا زۆر ب ئه‌ڤى هونه‌رى دهێته‌دان و وه‌شانخانه ژى ئه‌وان كۆم و چاپ و به‌لاڤدكه‌ن مینا كورته گۆتنێن (كۆنفۆشیۆس، ئیبن قه‌ییم، مه‌ولانا جه‌لاله‌دینى ڕۆمى، ئینشتاین، تاگور، عه‌لى لوه‌ردى، بیل گیتس... ).
9. ئه‌و ژێده‌رێن باوه‌ڕ ناكه‌ن كو، ئه‌و فه‌رمۆده‌یه‌كا درست و ڕاستڤه‌كریه ژى، لێ یه‌كترگرتنه‌كا ڕاستوڕاست د ناڤبه‌را ڕامانا ئه‌وێ مالكا شعرا (خادیم)ى د گه‌ل ڕاڤه‌كرنا ئه‌ڤێ ئایه‌تا قورئانا پیرۆز دا هه‌یه [ان الشرك لڤلم عڤیم] (لوقمان:13).
10. ب ده‌هان هه‌ول ژ ئه‌ڤى جۆرى هاتینه‌كرن، بۆ نموونه: صادق بهائه‌دین ئامێدى(1973)، ئیدیه‌مێت كوردى، به‌غدا./ جه‌لال مه‌حموود عه‌لى (1982)، ئیدیۆم له زمانى كوردیدا، ب1، به‌غدا./ محه‌مه‌د ئه‌مین هه‌ورامانى(1989) ، فه‌رهه‌نگى زاراوه‌و ئیدیۆمى زمانى كوردى، هه‌ولێر./ ئه‌حمه‌د زه‌كى چاملبه‌ل(1997)، ئیدیۆمێن كوردى، سته‌نبۆل.
11. سولتان مه‌حموود غه‌زنه‌وى (971-1030ز) مه‌زنترین سولتانێن ده‌وله‌تا غه‌زنه‌وى بوویه و هه‌ڤده جاران په‌لامارى هندستانێ دابوو{مونیر، 1999: 57}. هه‌ڤته‌ریب د گه‌ل سه‌ركه‌فتنێن وى یێن له‌شكه‌رى دا، ژ ئالیێ زانست و كۆزانیاریێ ڤه ژى ئاسته‌كێ بلند هه‌بوویه. ل سه‌رده‌مى وى فرده‌وسى شاهنامه دانابوو، كو پادشایێن فارس و په‌ند و دیرۆكا ڕۆژه‌ڤێن وان ڕاڤه‌كربوون و ژینه‌نیگار و سه‌رپێهاتیێن ئه‌ده‌بى یێن وان ژى ب هۆزانكى تێدا ڤه‌هاندبوون{أبو القاسم، 1932: 3}. گه‌له‌ك ژ ئه‌وان سه‌رپێهاتییان د ناڤ كوردان دا به‌لاڤبوون، ب تایبه‌تى ده‌ما حیكایه‌تخوانان شاهنامه ل كوچك و دیوانان دخوه‌ند و سه‌رپێهاتیێن وێ دهاتنه ڤه‌گێڕان. ئه‌و سه‌رپێهاتى و په‌ند و مه‌ته‌ل و چیرۆك نابنه پشكه‌ك ژ فۆلكلۆرا كوردى، نه‌خاسمه ئه‌وێن كه‌سایه‌تى و شوین و ڕویدانێن وان به‌رنیاس و ئاشكرانه.. لێ به‌روڤاژى ئه‌وێ چه‌ندێ هنده‌ك خرڤه‌كه‌رێن كورد ئه‌و د ناڤ به‌رهه‌مێن خوه دا تۆماركرینه. ئه‌و حاله‌ت پێدڤى ب سه‌رڕاوه‌ستانه‌كێ یه و یه‌ك ژ مه‌به‌ستێن ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلینێ ئه‌وه كو، ڕێكێ ژبۆ ئه‌وان كارێن زانستى خوه‌ش بكه‌ت.
12. نڤیسكار ده‌رباره‌ى ئه‌ڤێ گۆتنێ دبێژه كو ((ئه‌و ب خوه (بوێژه. لێ ده‌ما ب ئاوایێ "نه جه و نه وارێ مار هه‌یه" بێ گۆتن، دبه گۆتنه‌كه پێشیان)){çiya، 2005:295}. د هه‌ردوو حاله‌تان دا وه‌كو؛ ته‌وس لێدان بكاردهێت و نه‌دبیته بوێژ (په‌ژن) و نه‌دبیته په‌نده‌كا پێشینان.
لیستا ژێده‌ر و سه‌رچاوه‌یان
1. قورئانا پیرۆز.
2. أبو القاسم الفردوسی(1932)، الشاهنامه، ت: الفتح بن علی البنداری، مگبعه دار الكتب المصریه، القاهره.
3. ئۆردیخانێ جه‌لیل و جه‌لیلى جه‌لیل (2009)، زارگۆتنا كوردا ـ گۆتنێت مه‌زنا، و: پ. به‌درخان سندى، چاپخانا ئاراس، هه‌ولێر.
4. ئیسماعیل حه‌قى شاوه‌یس (1933)، قسه‌ى پێشینان گوستو لوبون ـ گوته‌ى مه‌زنان و فه‌لسه‌فى، ب1، چاپخانه‌ى ئه‌یتام، به‌غدا.
5. بابا تاهیرى هه‌مه‌دانى (2006)، گوته كورته‌كانى، و: د. ابراهیم أحمد شوان، چاپخانه‌ى زانكۆى سه‌لاحه‌دین، هه‌ولێر.
6. به‌ختیار سه‌جادى و محه‌مه‌د مه‌حموودى (2004)، فه‌رهه‌نگى شیكارانه‌ى زاراوه‌ى ئه‌ده‌بى ـ كوردى ئینگلیزى، ب1، چاپخانه‌ى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده، هه‌ولێر.
7. Cegerxwîn، (2003)، Aşitî، ç3، Berdan Matbaacilik، Stenbol.
8. çiya Mazî(2005)، Ferhenga Gotinên Pêşiyan، çapxana Engîn، Stenbol.
9. حاجى قادرى كۆیى ـ دیوان (1986)، لێكۆلینه‌وه‌و لێكدانه‌وه‌ى: سه‌ردار حه‌مید میران و كه‌ریم مسته‌فا شاره‌زا، له چاپكراوه‌كانى ئه‌میندارێتى گشتیى ڕۆشنبیرى و لاوانى ناوچه‌ى كوردستان، هه‌ولێر.
10. حه‌جى جه‌عفه‌ر (2006)، په‌ژن و گۆتنێت كوردى، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر.
11. خادیم ـ دیوان (1981)، جه‌مال محه‌مه‌د محه‌مه‌د ئه‌مین ئاماده و ساغى كردۆته‌وه، به‌رگى2، دار الحریه (چاپخانه‌ى ژماره/2)، به‌غدا.
12. دانا ـ محمد به‌هادین ملا صاحب (2012)، پیرشالیارى زه‌رده‌شتى، چ2، له بڵاوكراوه‌كانى كتێبخانه‌ى سلێمانى، سلێمانى.
13. سید عبدالحمید حیرت سجادى (1378)، پند پیشینیان با مشابه انها در فارسى و شرح امپال، ج2، مركز نشر و فرهنگ و ادبیات كردى ـ انتشارات صلاح الدین ایوبى، اورمیه.
14. سه‌ید عه‌بدولحه‌مید حیره‌ت سه‌جادى، (2010)، په‌ندى پێشینان، چ2، چاپخانه‌ى ئاراس، هه‌ولێر.
15. د. شوكریه ڕه‌سووڵ ئیبراهیم (1984)، په‌ندى پێشینان و قسه‌ى نه‌سته‌قى كوردى ـ ناوه‌رۆكى فیكرى و ئه‌ده‌بى، د. شوكریه ڕه‌سووڵ و جه‌لال ته‌قى له زمانى ڕووسى یه‌وه كردوویانه به كوردى، له چاپكراوه‌كانى ئه‌میندارێتى گشتى ڕۆشنبیرى و لاوان، هه‌ولێر.
16. شێخ محه‌مه‌دى خاڵ (2007)، په‌ندى پێشینان، چ4، چاپخانه‌ى شڤان، سلێمانى.
17. şehmûs Aslan (2006)، taybetIyên biwêjan، kovara BIR، hejmar (4)، Diyarbekir، R. 201-206.
18. عبدالباقى عومه‌ر مه‌حمود كه‌ریم (2012)، واتا و مه‌به‌ست له په‌ندى پێشینانى كوردیدا، نامه‌یا مه‌سته‌رێ یا نه‌به‌لاڤكریه، كولیژا په‌روه‌رده‌یێ ـ زانكۆیا سه‌لاحه‌ددین.
19. عه‌لائه‌دین سه‌جادى (1952) مێژووى ئه‌ده‌بى كوردى، به‌غدا.
20. ................... (1959)، مێژووى ڕاپه‌ڕینى كورد، چاپخانه‌ى مه‌عاریف، به‌غدا.
21. عه‌لى معروف شاره‌زوورى (1981)، په‌ندى پێشینانى كورد، ب1، چاپخانه‌ى الحوادپ، به‌غدا.
22. د. عومه‌ر ئیبراهیم عه‌زیز "په‌تى" (2005)، بیبلۆگرافیاى فۆلكلۆرى كوردى ـ كتێب و وتار 1860ـ 1990، چاپخانه‌ى چوار چرا، سلێمانى.
23. فاروق شوشه و د. علی مكی (2007)، معجم مصگلحات الأدب، مجمع اللغه العربیه، القاهره.
24. قاصد ـ دیوان (2008)، ساغكردنه‌وه‌ى شوكر مسته‌فا و ڕه‌حیم سورخى، چاپخانه‌ى خانى، دهۆك.
25. قه‌درى جان (1960)، به‌گى ئاخر زه‌مان، گ: ڕوناهى، سال1، شوات و ئادار، به‌غدا.
26. قه‌ناتى كوردۆ(1976)، كۆمه‌ڵه تێكستى فۆلكلۆرى كوردى، هێنانه سه‌ر ڕێنووسى كوردى و ساغ كردنه‌وه‌و وشه لێكدانه‌وه: شوكور مسته‌فا و ئه‌نوه‌ر قادر محه‌مه‌د، چاپخانه‌ى كۆڕى زانیارى كوردى، به‌غدا.
27. د. مارف خه‌زنه‌دار (2001)، مێژووى ئه‌ده‌بى كوردى، ب1، چاپخانه‌ى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده، هه‌ولێر.
28. ................ (2006)، مێژووى ئه‌ده‌بى كوردى، ب7، چاپخانه‌ى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده، هه‌ولێر.
29. مالمیسانژ (2000)، القومیه الكُردیه و د. عبدالله جودت فی مگلع القرن العشرین، ت: شكور مصگفى، مگبعه وزاره التربیه، أربیل.
30. مه‌عروف جیاوگ (1938)، هه‌زار بێژو په‌ند، چاپخانه‌ى (النجاح)، به‌غدا.
31. د. موحسین ئه‌حمه‌د عومه‌ر (2012)، فه‌رهه‌نگى ئه‌ده‌بى، چاپخانه‌ى حه‌مدى، سلێمانى.
32. معصوم ئه‌نوه‌ر مایى (1972)، عیسێ ده‌لا ـ ژیان و هنده‌ك سه‌رهاتێت زانایێ كورد یێ بناڤوبانگ، چاپخانا القچا‌و، نه‌جه‌ف.
33. محى الدین برشان (1385ه)، په‌ندى پێشینان، انتشارات سامرند، پیرانشهر.
34. مراد على حامد، گۆتنێت مه‌زنا ب زمانێ باڤ و كالا، چاپخانا زانا، دهۆك.
35. منیر البعلبكی (1999)، المورد ـ معجم الأعلام، گ33، دار العلم للملایین، بیروت.
36. نازم حوێزى و كه‌ریم شاره‌زا (1961)، كۆیه و شاعیرانى ـ چه‌ند لاپه‌ره‌یه‌ك له مێژووى ئه‌ده‌بى كوردى، ب1، چاپخانه‌ى النجوم، به‌غدا.
37. نالى ـ دیوان (2008)، چ2، ساغ كردنه‌وه له‌سه‌ر تێكستى ده‌ستنووس و چاپكراوى دیوانى شاعیر: دوكتۆر مارف خه‌زنه‌دار، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر.
38. نه‌جم خالید ئه‌ڵوه‌نى (2008)، په‌ند و قسه‌ى نه‌سته‌قى كوردى شارى خانه‌قین ـ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كى شیكارى، چاپخانه‌ى موكریانى، هه‌ولێر.
39. هه‌رده‌وێڵ كاكه‌یى(2008)، په‌ندى پێشینان و قسه‌ى نه‌سته‌قى شه‌به‌ك، چاپخانه‌ى ئاراس، هه‌ولێر.
40. هه‌ژار موكریانى (1385ه)، بۆ كوردستان، چ6، انتشارات هه‌ژار، سنندج.
41. انور المایى (1999)، الاكراد فی بهدینان، ط2، مطبعه خبات، دهوك.
42. سبط ابن التعاویژي ـ دیوان (1903)، اعتنى بنسخة وتصحیحة: د. س. مرجلیوث، مطبعة المقتطف، مصر.
43. A. S . Hornby (2003)، Oxford Advanced Learner“s Dictionary، Oxford University Press، London.
44. J. A. Cuddon (1984)، A Dictionary Literary Terms، Penguin Books، London.
45. Kathleen Morner & Ralph Rausch(1998)، Dictionary of Literary Terms، NTC Publishing Group، New York.
46. M.H. ABRAMS (1999)، A Glossary of Literary Terms، Boston.
Downloads
Published
2018-06-20
How to Cite
Qarani, A. M. (2018). Technical structures of Kurdish proverbs and classification of types of literary lessons. Academic Journal of Nawroz University, 7(2), 234–244. https://doi.org/10.25007/ajnu.v7n2a241
Issue
Section
Articles
License
Copyright (c) 2018 Ahmed M.O. Qarani
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors retain copyright
The use of a Creative Commons License enables authors/editors to retain copyright to their work. Publications can be reused and redistributed as long as the original author is correctly attributed.
- Copyright
- The researcher(s), whether a single or joint research paper, must sell and transfer to the publisher (the Academic Journal of Nawroz University) through all the duration of the publication which starts from the date of entering this Agreement into force, the exclusive rights of the research paper/article. These rights include the translation, reuse of papers/articles, transmit or distribute, or use the material or parts(s) contained therein to be published in scientific, academic, technical, professional journals or any other periodicals including any other works derived from them, all over the world, in English and Arabic, whether in print or in electronic edition of such journals and periodicals in all types of media or formats now or that may exist in the future. Rights also include giving license (or granting permission) to a third party to use the materials and any other works derived from them and publish them in such journals and periodicals all over the world. Transfer right under this Agreement includes the right to modify such materials to be used with computer systems and software, or to reproduce or publish it in e-formats and also to incorporate them into retrieval systems.
- Reproduction, reference, transmission, distribution or any other use of the content, or any parts of the subjects included in that content in any manner permitted by this Agreement, must be accompanied by mentioning the source which is (the Academic Journal of Nawroz University) and the publisher in addition to the title of the article, the name of the author (or co-authors), journal’s name, volume or issue, publisher's copyright, and publication year.
- The Academic Journal of Nawroz University reserves all rights to publish research papers/articles issued under a “Creative Commons License (CC BY-NC-ND 4.0) which permits unrestricted use, distribution, and reproduction of the paper/article by any means, provided that the original work is correctly cited.
- Reservation of Rights
The researcher(s) preserves all intellectual property rights (except for the one transferred to the publisher under this Agreement).
- Researcher’s guarantee
The researcher(s) hereby guarantees that the content of the paper/article is original. It has been submitted only to the Academic Journal of Nawroz University and has not been previously published by any other party.
In the event that the paper/article is written jointly with other researchers, the researcher guarantees that he/she has informed the other co-authors about the terms of this agreement, as well as obtaining their signature or written permission to sign on their behalf.
The author further guarantees:
- The research paper/article does not contain any defamatory statements or illegal comments.
- The research paper/article does not violate other's rights (including but not limited to copyright, patent, and trademark rights).
This research paper/article does not contain any facts or instructions that could cause damages or harm to others, and publishing it does not lead to disclosure of any confidential information.
