ژ بـارزان تا مـهاباد ڤهكولینهكا مێژوویى یه لدۆر رهوشا سیاسى و كومهلایهتى یا بارزانییان دناڤبهرا سالێن (1943- 1946)
DOI:
https://doi.org/10.25007/ajnu.v6n2a67الكلمات المفتاحية:
بارزان، مهاباد، شورهش، كارهساتالملخص
شورهشا بارزان یا دووێ 1943-1945 رهنگڤهدانا ئهوى بارودۆخێ نه ئارام بوو یێ ژلایێ سیاسى و كومهلایهتى و ئابوورى كوردستان ب گشتى و دهڤهرا بارزان ب تایبهتى ههر ژ سالا 1931- 1943 تێدا د بوورى، مینا زۆلم و زۆرداریا كاربهدهستێن حكومهتێ ل خهلكێ خۆجهێ بێ دهستههلات دكر و بێ بههركرنا وان ل كێمترین مافان. ههروهسا دویر ئێخستنا مالباتا شێخێ بارزان بۆ باشوورێ عیراقێ دهلیڤه خۆشكر بۆ زۆرداریا ئاغایان، بهلێ لجهێ باشتركرنا وێ رهوشێ دهسههلاتدارێن عیراقێ بههفكارى دگهل هێزێن بڕیتانى و چهتێن كوردا وهكى ههرجار ب شێوهكێ بهرفرهه هێرشكرنه سهر دهڤهرا بارزان و شیان ئهوێ شوڕهشێ بدۆماهى بینن. دهرئهنجامێن ئهڤێ شورهشێ لسهر خهلكێ سڤیل گران راوهستان، ب هزاران ژ وان بهرهڤ دهڤهرێن چیایى و سنورێن كوردستانا رۆژههلات كوچبار بوون و وهكو پهنابهر هاتنه وهرگرتن و دابهشكرن لسهر گوندێن دهردورێن مهاباد، لێ نێزیكێ نیڤا وان بوونه قوربانیێن شهر و نهخۆشییان و نهزڤرینهڤ وهلاتێ خۆ.
التنزيلات
المراجع
أ- بهلگهنامه
Foreign Office., 371/35012, E: 191-72-43, British Embassy- Baghdad, No. 369, 16th October, 1943.
Foreign Office., 371/40039, Cornwillis to Eden, Baghdad, 10th Junaury 1943.
ب- پهرتوك
1- پهرتوكێن ب زمانێ كوردى
- ئهفراسیاو ههورامى، مستهفاى بارزانى له ههندێك بهلگهنامه و دۆكیومێنتى سوڤیهتیدا 1945-1958، چ1، (ههولێر، 2002).
- بهكر حوێزى، گهشتێك به كومارى مهاباد دا، چ2، (ههولیر، 2001).
- جویز بلو، دۆزى كورد، و: كارزان محهمهد، چ1، (سلێمانى، 2004).
- رێبوار رهمهزان عهبدوللا، جینوسایدكرنى بارزانیه كان له سهدهى بیستهم دا، چ1، (ههولێر، 2011).
- ریكارێ مزورى، جینوسایدكردنى بارزانییهكان، له بلاوكراوهكانى وهزارهتى كاروبارى شههیدان و ئهنفالكراوهكانى ههرێمى كوردستان، چ1، (ههولێر، 2010).
- عهبدولرهحمان مهلاحه بیب ئهبوبكر، عهشیرهتى بارزان لهنێوان 1931- 1991، چ1، (ههولێر، 2001).
- عهلائهدین سهجادى، شورهشهكانى كورد و كورد و كومارى عێراق، ئامادهكرن و لهچاپ دانهوه: ئهحمهد موحهمهدى، (تههران، 2005).
- كریس كوچێرا، كورد له سهدهى نۆزده و بیستهم دا، و: حهمه كهریم عارف، چ4، (ههولێر، 2007).
- مسعود بارزانى، بارزانى و بزووتنهوهى رزگاریخۆازى كورد 1931_1958، و: سهعید ناكام ، چ1، (دهوك ،1998).
- نهوشیروان مستهفا ئهمین، حكومهتى كوردستان كورد له گهمهى سوڤێتى دا، چ3، (سلێمانى، 2007).
2- پهرتوكێن ب زمانێ عهرهبى
- أیوب بارزانى، المقاومه الكردیه لللاحتلال 1914- 1958، (فرنسا، 2002).
- جلیلى جلیل و أخرون، الحركه الكردیه فی العصر الحدیپ، ت: عبدی حاجی، گ1، (بیروت، 1992).
- كیلبرت براون، قوات اللیفی العراقیه 1915- 1932، ترجمه و تحقیق، مۆید ابراهیم العرشداوى، مراجعه: رفیق صالح (السلیمانبه، 2006).
- حامد محمود عیسى، المشكله الكردیه فی الشرق الاوسگ منژ بدایتها حتى سنه 1991، (بورسعید،1992).
- حسن مصگفى، البارزانیون و حركات بارزان 1932-1947، گ2 ،(بغداد، 1983).
- خلیل جندی، حركه التحرر الوگنى الكردستانى فی كردستان الجنوبى 1939-1958، (ستوكهولم، 1994).
- دیفید مكدول، تاریخ الاكراد الحدیپ، ت: راج ێل محمد، گ1، (بیروت، 2004).
- عبدالرزاق الحسنی، تاریخ الوزارات العراقیه، ج3،گ6، (بیروت، 1982).
- عبدالستار گاهر شریف، الجمعیات و المنڤمات و الاحزاب الكردیه فى نصف قرن 1908-1958، گ1، (بغداد، 1989).
- عبدالفتاح علی یحیى البوتانى، وپائق عن الحركه القومیه الكوردیه التحرریه ملاحچات تاریخیه و دراسات أولیه، (اربیل، 2011).
- عزیز حسن بارزانى، الحركه القومیه الكوردیه التحرریه فی كوردستان العراق 1939- 1945، گ1، (دهوك، 2002).
- كاوس قفگان، الانتفاچات البارزانیه، گ2، (اربیل، 2003).
- كمال أحمد مڤهر، الحركه القومیه التحرریه فی كردستان العراق 1918- 1958، (موسكو، 1969).
- كونتر دشنر، احفاد صلاح الدین الایوبی، ت: عبدالسلام مصگفى صدیق، ( دهوك، 2000).
- محمد على سلگانى، اوچاع سیاسى اجتماعى تاریخى ایل بارزان، (تههران، 2003).
- معروف چیاووك، مأساه بارزان المڤلومه، (بغداد، 1954).
- نوری شاویس، من مژكراتی، (د.م، د.ت).
- هوزان سلیمان الدوسكی، جمهوریه كوردستان، گ1، (دهوك، 2005).
- ولیم ایغلتن، جمهوریه مهاباد: جمهوریه 1946 الكردیه، ت: جرجیس فتح الله، گ2، (اربیل، 1999).
1. كاوس قفگان، الانتفاچات البارزانیه، گ2، (اربیل ، 2003)، ص 70.
2. المصدر نفسه، ص 72.
3. عهبدولرهحمان مهلاحه بیب ئهبوبكر، عهشیرهتى بارزان لهنێوان 1931- 1991، چ1، (ههولێر، 2001)، ل 93.
4. عزیز حسن بارزانى، الحركه القومیه الكوردیه التحرریه فی كوردستان العراق 1939- 1945، گ1، (دهوك، 2002)، ص 68.
5. كاوس قفگان، المصدر السابق، ل 79.
6. جلیلى جلیل و أخرون، الحركه الكردیه فی العصر الحدیپ، ت: عبدی حاجی، گ1، (بیروت، 1992) ص 187.
7. عزیز حسن بارزانى، الصدر السابق، ص 68.
8. جلیلى جلیل، المصدرالسابق، ص 188.
9. Foreign Office., 371/35012, E: 191-72-43, British Embassy- Baghdad, No. 369, 16th October, 1943.
10. مسعود بارزانى، بارزانى و بزووتنهوهى رزگاریخوازى كورد 1931-1958، و: سهعید ناكام، چ1، (دهوك، 1998)، ل ل 49-86؛ عبدالرزاق الحسنی، تاریخ الوزارات العراقیه، ج3، گ6، (بیروت، 1982)، ص 317.
11. عهبدولرهحمان مهلا حه بیب، ژێدهرێ بهرێ، ل95.
12. دیفید مكدول، تاریخ الاكراد الحدیپ، ت: راج أل محمد، گ1، (بیروت، 2004)، ص 440.
13. دیدارهك دگهل خزیم سوار داویتكى، دازان، 15 ئاب 2015، ژدایك بوویا 1939 گوندێ داویتكا سهر ب دهڤهرا وهلاتێ ژیرى ڤه، دگهل خێزانا خو بهشدارى كۆچا 1945 بۆ رۆژههلاتێ كوردستانێ كریه، ل 1947 ڤهگهریایهڤ باشورێ كوردستانێ بۆ دهمهكێ ل كهمپا سوران ئاكنجى بووینه، برێكا بابێ خو ئاگههدارى زۆربهى رویدانێن وى سهردهمى یه.
14. ههمان ژێدهر.
15. دیفید مكدول، المصدر السابق، ص 440.
16. جلیلى جلیل، المصدر السابق، ص 188.
17. مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل 85.
18. كمال أحمد مڤهر، الحركه القومیه التحرریه فی كردستان العراق 1918- 1958، (موسكو، 1969)، ص 413.
19. حسن مصگفى، البارزانیون و حركات بارزان 1932-1947، گ2 ،(بغداد، 1983)، ص 56؛ عزیز حسن بارزانى، المصدر السابق، ص 131.
20. مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل 94.
21. عهلائهدین سهجادى، شورهشهكانى كورد و كورد و كومارى عێراق، ئامادهكرن و لهچاپ دانهوه: ئهحمهد موحهمهدى، (تههران، 2005)، ل 170؛ مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل 94؛ حامد محمود عیسى، المشكله الكردیه فی الشرق الاوسگ منژ بدایتها حتى سنه 1991، (بورسعید،1992)، ص 66.
22. عزیز حسن بارزانى، المصدر السابق، ص 135.
23. لیڤى: هێزهكا چهكدار بوون سهر ب لهشكهرێ بریتانیا ڤه ل عیراقێ كو ژوان ئاشوریێن تیارى هاتبوو دروست كرن یێن د ماوێ شهرێ جیهانیێ ئێكێ لدهڤهرا ههكارى ئاوارهى باشورێ عیراقێ بووین و ژلایێ بریتانیا ڤه بۆ كارێن سهربازى د هاتنه بكارئینان، بنێره: عزیز حسن بارزانى، المصدر السابق، هامش ص ص 143- 144، بۆ پتر زانین لدۆر ڤێ هێزێ بنێره: جى. كیلبرت براون، قوات اللیفی العراقیه 1915- 1932، ترجمه و تحقیق، مۆید ابراهیم العرشداوى، مراجعه: رفیق صالح (سلیمانیه، 2006).
24. علائهدین سهجادى، ژێدهرێ بهرێ، لل 172-173، معروف چیاووك، مأساه بارزان المڤلومه، (بغداد، 1954)، ص 156.
25. مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل97.
26. ماجد مستهفا: ئێك ژكهسایهتیێن سلێمانیێ بۆ بهژدارى حكومهتاشێخ مهحموود داكربوو،دسالێن سیهاندا دناڤبهرا شێخ ئهحمهد بارزانى و حكومهتا عیراقێ ناڤبژیوانى كریه و شارهزایێ دهڤهرا بارزان بوویه، بنێره: عزیزحسن بارزنى، المصدرالسابق، ص153.
27. داخازیێن بارزانى ژ نهه خالێن سهرهكى پێكهاتبوون، ژگرنگترین خالان: ڤهگواستنا كارمهندێن گهندهل و نهباش ل دهڤهرێ و دامهزراندنا ویلایهتا كوردستان كو ههمى دهڤهرێن كوردى بخوڤه بگریت و ل وێ ویلایهتێ زمانێ كوردى فهرمى بیت و وهزیرهكێ تایبهت كاروبارێن وێ رێڤه ببهت و ههر وهزیرهكێ دهولهتێ جێگرێ وى كورد بیت، ههروهسا ڤهگهراندنا دویرخستیان و قهرهبوكرنا زیان ڤێكهفتیان، ژبلى چهندین خالێن دى، بهلێ دهمێ ماجد مستهفا زڤریه بهغدا و راپورتا خو پێشكێشى حكومهتێ كرى چ ژڤان خالا تێدا نهبوون، بهلكو هندهك خالێن دى بخوڤه دگرتن كو زیاتر لسهر چاككرنا رهوشا ئابورى و كومهلایهتى بوون، بنێره: معروف چیاووك، المصدر السابق، ص ص 158-159؛ مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل 101؛ عزیز حسن بارزانى، المصدر السابق، ص 154.
28. أیوب بارزانى، المقاومه الكردیه للاحتلال 1914- 1958، (فرنسا، 2002)، ص 215.
29. دیفید مكدول، المصدر السابق، ص 441.
30. ئهو ئهفسهر پێك دهاتن ژ لیوا بههائهدین شێخ نورى بۆ سلێمانیێ، عهقید ئهمین رهواندوزى بۆ رهواندوز، نهقیب سهید عهزیز سهید عهبدوللا بۆ مێرگهسور، نهقیب میرحاج ئهحمهد بۆ ئاكرێ، نهقیب مستهفا خوشناو بۆ بارزان، رائید عزهت عهبدولعهزیز بۆ بلێ، نهقیب مهجید عهلى بۆ ئامێدیێ و نهقیب فوئاد عارف بۆ پشدهر، فهره ئاماژێ پێ بكهین كو ڤان ئهفسهران ژبلى چاڤدێریا كارێن حكومى گرنگیا خو یا سیاسى لسهر بزاڤا بارزان ههبوو، ژبهركو زوربهى وان ئهندامێن پارتا هیوا بوون ژبهر كارتێكرنا هزرا نهتهوهیى هندهك ژ ڤان ئهفسهران پشتى بدوماهى هاتنا كارێ وان ژى دگهل شورهشێ بهردهوام بوون ههتا سالا 1947 هندهك ژ وان پشتى ل مهاباد ڤهگهریانهف عیراقێ هاتنه سێدارهدان و هندهك ژى دگهل بارزانییان بهرف ئێكهتیا سوڤیهتى َ چوون، بۆ پتر زانین بنێره: جلیلى جلیل، المصدر السابق، ص190؛ مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل 105.
31. المصدر نفسه، ص 441.
32. خلیل جندی، المصدر السابق، ص62.
33. المصدر نفسه، ص 62.
34. Foreign Office., 371/40039, Cornwells to Eden, Baghdad, 10th Junaury 1943.
35. خلیل جندی، المصدر السابق، ص63.
36. المصدر نفسه، ص 64.
37. جلیلى جلیل، المصدر السابق، ص 193.
38. معروف چیاووك، المصدر السابق، ص 52؛ علائهدێن سهجادى، ژێدهرێ بهرێ، ل183.
39. مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل 125.
40. معروف چیاووك، المصدر السابق، ص 184؛ عبدالرزاق الحسن، المصدر السابق ،ج6، ص 324؛ حامد محمود عیسى، المصدر السابق، ص 184.
41. معروف چیاووك، المصدر السابق، ص ص 185- 186؛ حامد محمود عیسى، المصدر السابق، ص 188; مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل 128.
42. ئهڤ بریاره ل 19 خزیرانا 1947 هاته جێ بهجێكرن،
43. معروف چیاووك، المصدر السابق، ص ص 185- 186؛ حامد محمود عیسى ، المصدر السابق، ص 188؛ حسن مصگفى، المصدر السابق، ص64، كاوس قفگان، المصدر السابق، ص 86.
44. ریكارێ مزورى، جینوسایدكردنى بارزانییهكان، له بلاوكراوهكانى وهزارهتى كاروبارى شههیدان و ئهنفالكراوهكانى ههرێمى كوردستان، چ1، (ههولێر، 2010)، ل16.
45. حسن مصگفى، المصدر السابق، ص64.
46. حامد محمود عیسى، المصدر السابق، ص 183.
47. ئهڤ پهیڤه هاتیه دانان لسهر وان كوردان یێن چهكێ حكومهتا عیراقێ ههلگرتین دژى بزاڤا رزگاریخوازیا گهلێ كورد، و گهلهك جارا ژبو كێمكرنا وان دگوتنێ (جاش پولیس)، ههروهسا دهاتنه ناسین ب(چهته) ئانكو رێگر، لێ حكومهتێ دگوتنێ (پولیسێن نهرژێمى)، بنێره: عبدالفتاح علی یحیى البوتانى، وپائق عن الحركه القومیه الكوردیه التحرریه ملاحچات تاریخیه و دراسات أولیه، (اربیل، 2011)، ص 205.
48. حسن مصگفى، المصدر السابق، ص72، دیفید مكدول، المصدر السابق، صص 443-444.
49. لژنا ئازادى ب سهروكاتیا مهلا مستهفا بارزانى و ئهندامهتیا ئهفسهرێن پهیوندیێ مینا عزهت عهبدولعهزیز، مستهفا خوشناو، عهبدولحهمید باقر، موحهمهد مهحمود قودسى، شهوكهت نهعمان، ئهحمهد ئیسماعیل، حهفزولڵا ئیسماعیل ل 12 شباتا 1945 هاتبوو دامهزراندن، ژ گرنگترین ئارمانجێن وێ، ئازاد كرنا كوردستانێ و ئاشتهوایا نیشتمانى و گههاندنا دهنگێ شورهشا كوردان بۆ دهرڤه، بۆ پتر زانین بنێره: خلیل جندى، المصدر السابق، ص61، مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل ل 111-112.
50. عهلائهدین سهجادى، ژێدهرێ بهرێ، ل195؛ كاوس قفگان، المصدر السابق، ص 195.
51. جلیلى جلیل، المصدر السابق، ص 194.
52. كاوس قفگان، المصدر السابق، ص99.
53. ژئهرشیفێ حكومهتا ناڤهندى یێ شورهشا ئوكتوبهرێ، هاتیه وهرگرتن ژ جهلیلى جهلیل، المصدر السابق، ص196.
54. كاوس قفگان، المصدر السابق، ص 98.
55. المصدر نفسه، صص 98-99.
56. جویز بلو، دۆزى كورد، و: كارزان محهمهد، چ1، (سلێمانى، 2004)، ل83; رێبوار رهمهزان عهبدوللا، جینوسایدكرنى بارزانیه كان له سهدهى بیستهم دا، چ1، (ههولێر، 2011)، ل 18.
57. ایوب بارزانى، المصدر السابق، ص 243.
58. حسن مصگفى، المصدر السابق، ص 160.
59. كاوس قفگان، المصدر السابق، ص 103.
60. جلیلى جلیل، المصدر السابق، ص 199.
61. دیدارهك دگهل خزیم سوار داویتكى، دازان، 15 ئاب 2015.
62. دیدارهك دگهل حاجى شیرو حاجى، گوندێ بازێ، 10 ئادارێ 2014، ژدایك بویێ سالا 1925 گوندێ بازێ، ئێك ژبهشدار بویێن شورهشا بارزان بوو ل 1943- 1945، پاش دچیته ئیرانێ و دبیته پێشمهرگێ كومارا كوردستان، ئاگههدارێ زوربهى رویدانێت وى سهردهمى بوو، مخابنیڤه ل پایزا 2014 كوچا داوى كر.
63. ولیم ایغلتن، جمهوریه مهاباد: جمهوریه 1946 الكردیه، ت: جرجیس فتح الله، گ2، (اربیل، 1999)، ص79؛ أیوب بارزانى، المصدر السابق، ص 252.
64. مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل 125، محمد على سلگانى، اوچاع سیاسى اجتماعى تاریخى ایل بارزان، (تههران، 2003)، ص34.
65. فوزیه صابر، الملا مصگفى البارزانی فی مهاباد فی چوو الوپائق العراقیه 1946- 1947، فی مۆتمر الژكرى المئویه لمیلاد البارزانی الخالد، (اربیل، 2003)، ص79.
66. المصدر نفسه، ص79.
67. دیدارهك دگهل رهشید حهمو حاجى، شیلادزێ، 7 ئاب 2015، ژدایك بویێ 1926 گوندێ شنگێل، بهشدارى د شورهشا 1943-1945 دا كریه سالا 1946 بوویه پێشمهرگێ كومارا كوردستان و ل سالا 1947 دگهل بارزانى چوویه ئێكهتیا سوفیهتێ، نوكه ئاكنجى یه ل كومهلگهها دازان دهڤهرا بارزان.
68. دیدارهك دگهل رژدى خورشید بێكولى، دازان، 26 ئهیلولێ 2015 ژدایك بویێ 1932 ئێك ژ بهشداربویێ شورهشا بارزان یا دووێ بوو و سالا 1945چوویه ئیرانێ و بهشدارى د لهشكهرێ كومارێ دا كریه و سالا 1947 زڤریهڤ كوردستانا عیراقێ ل كهمپا سوران ئاكنجى ببوو، زوربهى رویدانێت وى سهردهمى پێ ئاگههداره، نوكه ئاكنجى یه ل كومهلگهها دازان دهڤهرا بارزان.
69. دیدارهك دگهل محهمهد ئهحمد عیسا (محهمهد تێلى)، دازان، 31 كانونا ئێكێ 2015، ژدایك بوى 1930 گوندێ تێل دهڤهرا وهلاتژێرى، ئێك ژ بهشداربویێن شورهشا بارزان 1943-1945، و ل سالا 1954 چوویه ئیرانێ و وهكى پێشمهرگه بهشدارى د كومارا كوردستان دا كریه، نوكه ئاكنجى یه ل كومهلگهها دازان دهڤهرا بارزان; دیدارهك دگهل كویستان محهمهد ئاڤهدورى، دازان، 10 گولانێ 2016، ژدایك بوویا 1936 گوندێ ئاڤهدور سهر ب دهڤهرا وهلاتێ ژیرى ڤه، دگهل خێزانا خو بهشدارى كۆچا 1945 بۆ رۆژههلاتێ كوردستانێ كریه، ل 1947 ڤهگهریایهڤ باشورێ كوردستانێ بۆ دهمهكێ ل كهمپا دیانا ئاكنجى بووینه، ئاگههدارى زۆربهى رویدانێن وى سهردهمى بوو، بمخابنیڤه ل 1 ئهیلولا 2016 چوو بهردلوڤانیا خودێ.
70. دیدارهك دگهل ئامینا ههمدلى، گوندێ ههمدلا، 10 ئادار 2015، ژ دایك بویا 1924، ل 1945 بهشدارى كوچا ئیرانێ كریه، ئاگههدارى نهخوشى و رویدانێت وى سهردهمى یه، نوكه ئاكنجى یه ل گوندێ ههمدلا دهڤهرا بارزان .
71. ههمان ژێدهر.
72. حسن مصگفى، المصدر السابق، ص 169.
73. دیدارهك دگهل زكرى حهجى حه سهن بابسێفى، گوندێ هردان، 31 كانونا ئێكێ 2014، ژدایك بویێ 1930 گوندێ بابسێڤا، بهژدارى كوچا بارزانییان كریه بۆ ئیرانێ ههروهسا ل كومارا كوردستان دا بوویه پێشمهرگه، ل 2015 چوو بهر دلوڤانیا خودێ.
74. حسن مصگفى، المصدر السابق، ص 147.
75. دیدارهك دگهل كازم مستهفا شێخ عمر (كازم شانهدهرى)، پیرمام، 3 ئهیلول 2015، ژدایك بویێ 1930 ئێك ژ بهشداربوێین شورهشا بارزان یا دووێ یه، سالا 1945 بهرهڤــ ئیرانێ چوو و بهژدارى كومارا كوردستان بوویه وهكو پێشمهرگهه، سالا 1947 دگهل بارزانى چوویه ئێكهتیا سوڤیهتێ د سالا 1958 زڤریه كوردستانێ، د زۆربهى شورهشێن كوردى دا بهشدارى كریه، نوكه ئاكنجى یه ل شارێ پیرمام.
76. دیدارهك دگهل هادى رهشید بابسێڤى، دازان، 10 ئادار 2015، ژدایك بویێ 1932 گوندێ بابسێڤا، بهشدار بوویه د كوچا بارزانییان بۆ ئیرانێ، سالا 1946 بوویه پێشمهرگێ كومارا كوردستان، نوكه ئاكنجى یه ل كومهلگهها دازان دهڤهرا بارزان.
77. دیدارهك دگهل كویستان موحهمهد ئاڤهدورى، 10 گولانێ 2016.
78. دیدارهك دگهل زكرى حهجى حهسهن بابسێڤى 31 كانونا ئێكێ 2014.
79. هوزان سلیمان الدوسكی، جمهوریه كوردستان، گ1، (دهوك، 2005)، ص 102؛ نهوشیروان مستهفا ئهمین، حكومهتى كوردستان: كورد له گهمهى سوڤێتى دا، چ3، (سلێمانى، 2007)، ل ل 82-86.
80. كونتر دشنر، احفاد صلاح الدین الایوبی، ت: عبدالسلام مصگفى صدیق، ( دهوك، 2000) ص ص 199- 200.
81. كریس كوچێرا، كورد له سهدهى نۆزده و بیستهم دا، و: حهمه كهریم عارف، چ4، (ههولێر، 2007)، ل 244.
82. مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل 124.
83. دیدارهك دگهل كازم شانهدهرى، 3 ئهیلول 2015.
84. دیدارهك دگهل نهسیما عهبدولرهحمان بریندار شیفكى، دازان، 16 چریا ئیكێ 2015، 1939 ژ دایك بوویه ل گوندێ شیفكى. ئێك ژ بهشدار بوویێن كوچا بارزانییانه بۆ مهاباد، ل وێرێ ژبهر نهخوشییان 6 كهس ژ بنهمالا وێ مرن. ل زۆربهى رویدان و كارهساتێن وى دهمى ئاگههداره.
85. ههمان ژێدهر; دیدارهك دگهل كیستان موحهمهد ئاڤهدورى، دازان، 10 گولانێ 2016.
86. ئهفراسیاو ههورامى، مستهفاى بارزانى له ههندێك بهلگهنامه و دۆكیومێنتى سوڤیهتیدا 1945-1958، چ1، (ههولێر، 2002)، ل 90.
87. مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل 140.
88. دیدارهك دگهل محمد تێلى 31 كانونا ئێكێ 2015.
89. دیدارهك دگهل هادى بابسێڤى، 10 ئادار 2015.
90. دیدارهك دگهل ئامینا قادر ههمدلى، 10 ئادار 2015.
91. عهشیرهتى بارزان، ل 100.
92. دیدارهكا كهسایهتى دگهل كازم شانهدهرى، 3 ئهیلول 2015 .
93. دیدارهك دگهل رژدى خورشید بێكولى 26 ئهیلول 2015
94. ههمان ژێدهر.
95. تهها محهمهد ئهمین: كورێ محهمهد ئهمین بابسێڤى یه ئێك ژ كهسایهتیێن دهڤهرا وهلاتژێرى سهر ب دهڤهرا بارزان ڤه، ئهو دگهل بابێ خو و دوو برایێن خو بناڤێ (عهلى و ئهحمهد) دگهل شێخ عبدولسلامێ بارزانى ل موسل هاتبوونه زیندانكرن، ئهحمهد د زیندانێ دا گیانێ خو ژ دهستدا و محهمهد ئهمین و عهلى ل سالا 1914 دگهل شێخێ بارزان عهبدولسهلام هاتنه سێدارهدان، و لسهر داخازیا خێزانا محهمهد ئهمین بناڤێ (فاتما) حكومهتێ ژ زهلامى و سێ كوران مافێ ههلبژاردنا ئێك ژ وان دایێ، ئهوێ ژى كورێ خو تهها كو ژ ههردوویێن دى بچووكتر بوو ههلبژارد. و ژلایهكێ دیڤه كورێ وێ یهحیا كو ژیێ وى دناڤبهرا (8 - 9) سالاندا بوو دهمێ دهولهتا ئوسمانى دهڤهرا بارزان داگیركرى چهتێن رێكانیان بشیوهكێ نهمروڤاتى كوشت، ئهوژى دهمێ چهكدارهكێ راهێلایێ و ههولا دهسته سهركرنا وى داى یهحیایێ بچوك درهڤیت، لێ ژ رهخێ وێڤه كهسهكێ دانعهمر گازى دكهتێ "وهره نیك من چ لته ناكهین" ئهوژى ژ ترسا وان دبهزیت و قهستا باوهشا وى دكهت، لێ دگهل گههشتنا وى دته بهرگولا و دكوژیت، ههروهسا سالا 1983 حكومهتا بهعسى حهفت كهس ژ كور و نهڤیێن تههاى ئهنفال كرن، دیدارهك دگهل هادى رهشید بابسێڤى 10 ئادار 2015.
96. دیدارهك دگهل زكرى بابسێڤى 31 كانونا ئێكێ 2014؛ هادى رهشید بابسێڤى 10 ئادار 2015.
97. پارتا رزگارى: ل شباتا 1945 هاتیه دامهزراندن ل بهغدا ژلایێ چهندین كهسایهتیێن كورد مینا سالح حهیدهرى و نافع یونس و دكتور جهعفهر محمد كریم و نورى شاویس و چهند كهسایهتیێن دى، ئارمانجا وى ئێكگرتن و ئازادكرنا كوردستانا مهزن و سهربهخویا كارگێرى یا كوردستانا عیراقێ دوى دهمیدا، بنێره: عبدالستار گاهر شریف، الجمعیات و المنڤمات و الاحزاب الكردیه فى نصف قرن 1908-1958، گ1، (بغداد، 1989)، ص 114.
98. نوری شاویس، من مژكراتی، (د.م، د.ت)، صص 43-44.
99. فوزیه صابر، المصدر السابق، ص 80.
100. نهوشیروان مستهفا ئهمین، ژێدهرێ بهرێ، ل 175.
101. هاتیه وهرگرتن ژ هوزان سلیمان الدوسكی، المصدر السابق، ص 102.
102. فوزیه صابر، المصدر السابق، ص 88.
103. ئهفراسیاو ههورامى، ژێدهرێ بهرێ، ل52.
104. مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل 156.
105. ئهفراسیاو ههورامى، ژێدهرێ بهرێ، ل 17.
106. هوزان سلیمان الدوسكی، المصدر السابق، ص 103.
107. أیوب بارزانى، المصدر السابق، ص 258؛ نهوشیروان مستهفا ئهمین، ژێدهرێ بهرێ، ل ل 183-184.
108. هوزان سلیمان الدوسكی، المصدر السابق، ص 107، مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل150.
109. بهكر حوێزى، گهشتێك به كومارى مهاباد دا، چ2، (ههولیر، 2001)، ل 14.
110. ههمان ژێدهر، ل 13.
111. مسعود بارزانى، ژێدهرێ بهرێ، ل 156.
112. دیدارهك دگهل كازم شانهدهرى 3 ئهیلول 2015.
113. دیدارهك دگهل حاجى شێرو بازى، 10 ئادار 2014.
114. ههمان ژێدهر.
115. دیدارهك دگهل هادى رهشید بابسێڤى 10 ئادار 2015.
116. دیدارهك دگهل محهمهد تێلى 31 كانوونا ئێكێ 2015.
117. رێبوار رهمهزان عهبدوللا، ژێدهرێ بهرێ، ل230.
118. ههمان ژێدهر، ل40.
119. محمد على سلگانى، مصدر پیشین، ص34.
چاڤپێكهفتن:
ناڤ مێژوویا دیدارێ جهێ دیدارێ
- ئامینا قادر ههمدلى 10 ئادارێ 2015 ههمدلا- دهڤهرا بارزان
- حاجى شێرو حاجى بازى 10 ئادارێ 2014 بازێ- دهڤهرا بارزان
- خزێم سوار عهلى 15 ئاب 2015 كومهلگهها دازان- دهڤهرا بارزان
- رهشید حهمو حاجى شنگێلى 7 ئاب 2015 شێلادزێ
- رژدى خۆرشید بێكۆلى 26 ئهیلول 2015 كومهلگهها دازان- دهڤهرا بارزان
- زكرى حهجى حهسهن بابسێفى 31 كانونا ئێكێ 2014 كومهلگهها دازان- دهڤهرا بارزان
- كازم مسته فا شێخ عومهر (كازم شانهدهرى) 3 ئهیلول 2015 پیرمام
- كویستان محهمهد ئاڤهدورى 10 گولانێ 2016 كومهلگهها دازان- دهڤهرا بارزان
- محهمهد ئهحمهد عیسا تێلى 31 كانونا ئێكێ 2015 كومهلگهها دازان- دهڤهرا بارزان
- نهسیما عبهبدولرهحمان شیفكى 16 چریا ئێكێ كومهلگهها دازان- دهڤهرا بارزان
- هادى رهشید بابسێفى 10 ئادار 2015 كومهلگهها دازان- دهڤهرا بارزان
التنزيلات
منشور
كيفية الاقتباس
إصدار
القسم
الرخصة
بيان الحقوق الفكرية
حقوق التأليف
يوافق المؤلفون الذين ينشرون في هذه المجلة على المصطلحات التالية:
١. يحتفظ المؤلفون بحقوق الطبع والنشر ومنح حق المجلة في النشر الأول مع العمل المرخص له في نفس الوقت بموجب ترخيص المشاع الإبداعي [سيسي بي-نك-ند 4.0] الذي يسمح للآخرين بمشاركة العمل مع الإقرار بحقوق التأليف والنشر الأولي في هذه المجلة.
٢. يمكن للمؤلفين الدخول في ترتيبات تعاقدية إضافية منفصلة للتوزيع غير الحصري للنسخة المنشورة من المجلة من العمل (على سبيل المثال، نشرها في مستودع مؤسسي أو نشرها في كتاب) مع الإقرار بنسخة أولية نشر في هذه المجلة.
٣. يسمح للمؤلفين وتشجيعهم على نشر عملهم عبر الإنترنت (على سبيل المثال، في المستودعات المؤسسية أو على موقعهم على الويب) قبل وأثناء عملية التقديم، حيث يمكن أن يؤدي إلى التبادلات الإنتاجية، فضلا عن الاستشهاد المبكر والأكبر للعمل المنشورة ( انظر تأثير النفاذ المفتوح).
نقل حقوق الطبع والنشر
بيان الخصوصية
المجلة الأكاديمية لجامعة نوروز ملتزمة بحماية خصوصية مستخدمي موقع المجلة هذا. سيتم استخدام الأسماء والتفاصيل الشخصية وعناوين البريد الإلكتروني التي تم إدخالها في هذا الموقع الإلكتروني فقط للأغراض المعلنة لهذه المجلة ولن يتم إتاحتها لأطراف ثالثة بدون إذن المستخدم أو الإجراءات القانونية الواجبة. موافقة المستخدمين مطلوبة لتلقي الاتصالات من المجلة الأكاديمية لجامعة نوروز للأغراض المعلنة للمجلة. ويمكن توجيه الاستفسارات المتعلقة بالخصوص إلى [email protected]